22-mavzu: Tijorat banklari risklari va ularni boshqarish usullari

Risk tushunchasi va unga berilgan ta’riflar²

Muallif	Nashr etilgan kitob nomi	Ta’rif
S.Stoyanova	“Moliyaviy menejment”	“Risk - bu zararning paydo bo‘lishi yoki prognozlashtirilganidek daromad ololmaslik xavfi ehtimoli”
Graboviy.P.G, Petrova S.N.	“Zamonaviy biznesda risk”	“Risk deganda ma’lum bir ishlab chiqarish va moliyaviy faoliyat natijasida korxona tomonidan o‘z resurslarini ma’lum qismidan ayrilish, foyda ololmaslik yoki qo‘shimcha xarajatlar qilish ehtimoli”
CHalыy-Prilutskiy. V.A.	“Bozor va risk”	“Risk - bu tanlov sharoitida bajarilgan shunday faoliyatki, qachonki muvaffaqiyatsizlik sharoitida tanlov oldidagiga nisbatan og‘irroq sharoitga tushib qolish ehtimoli mavjud bo‘ladi”
Granaturov.V.M.	Ekonomicheskiy risk: suщnost, metodы izmereniya, puti snijeniya. Moskva “Delo i servis”. 1999	“Risk - bu muqarrar tanlov sharoitidagi noaniqlikni bartaraf qilish bilan bog‘liq faoliyat bo‘lib, bu jarayonda mo‘ljallangan natijaga erishishni, muvaffaqiyatsizlik va mo‘ljaldan farqlanishlarni miqdoriy va sifat jihatdan baholash imkoniyati mavjud”
SH.Z.Abdullaeva	"Bank risklari va kreditlash"	risk va xavf-xatar alohida narsa, ya’ni risk bu iqtisod sub’ektining faoliyatidir va u tanlov bilan bog‘liq. Bu faoliyat sub’ektning xavf-xatar sharoitidagi tanloviga asosan amalga oshiriladi. Xavf, xatar qanchalik yuqorilashgan sari sub’ekt shunchalik risk qilmaydi va risk nolga yaqinlashadi.
i.f.d. M.SHarifxujaev, YO.Abdullaevlar	“Menejment: 100 savol va javob”	xavf - biror ko‘ngilsiz hodisa yoki falokat yuz berish ehtimolligi; xatar; qo‘rqinch; tavakkalchilik - bu oqibatning yaxshi bo‘lishiga umid bog‘lab, xavf ehtimolligini zimmasiga olgan holda kilinadigan harakat;

Rus olimi Granaturov.V.M.ning fikricha, “Risk - bu muqarrar tanlov sharoitidagi noaniqlikni bartaraf qilish bilan bog‘liq faoliyat bo‘lib, bu jarayonda mo‘ljallangan natijaga erishishni, muvaffaqiyatsizlik va mo‘ljaldan farqlanishlarni miqdoriy va sifat jihatdan baholash imkoniyati mavjud”³. Xavf, xatar qanchalik yuqorilashgan sari sub’ekt shunchalik risk qilmaydi va risk nolga yaqinlashadi.

Riskni talqin kilishda i.f.d. M.SHarifxujaev, YO.Abdullaevlarning hammualliflikdagi “Menejment: 100 savol va javob” kitobida ham mantiqiy, ham lug‘aviy ma’nodan kelib chiqib yondashilgan. Ularning o‘zbek tilining izohli lug‘atiga tayanib bergan fikricha:
- xavf - biror ko‘ngilsiz hodisa yoki falokat yuz berish ehtimolligi; xatar; qo‘rqinch;
- xatar - biror baxtsizlikka, falokatga olib kelishi mumkin bo‘lgan sharoit; xavf, tahlika;
- xavf - xatar - xavf va xatar, biror narsadan qo‘rqish;
- tavakkalchilik - bu oqibatning yaxshi bo‘lishiga umid bog‘lab, xavf ehtimolligini zimmasiga olgan holda kilinadigan harakat;
- tavakkalchilik - bu resurs yoki daromadni to‘la yoxud qisman yo‘qotish xavfi;
- tavakkalchilik - bu noaniklik sharoitida har qanday dovyurak menejer uchun tabiiy holat, vaziyat. Tavakkalchilik botirning ishi;
- tavakkalchilik - bu omadsiz oqibatning miqdoriy baholanishi.
YUqoridagi fikrlardan kelib chiqib , riskka quyidagicha ta’rif berishimiz mumkin: risk bu resurs yoki daromadni to‘liq yoki qisman yo‘qotish xavfini oldindan hisobga olib,noaniqlik sharoitida biror faoliyatni amalga oshirishdir.Bunda risk realizatsiyasiga qarshi chora – tadbirlar amalga oshirib qo‘yilgan bo‘lishi lozim.
Har bir faoliyatini amalga oshirishda ikkilanish yoki havf-xatar bo‘lishi mumkin. Lekin ularni risk mazmunida ifoda etib bo‘lmaydi. Xavf-xatar deganda biz oldindan biron salbiy natija beruvchi yoki biron bir salbiylikka yoki zarar, talofatga olib keluvchi jarayon mavjudligini bilamiz va shu vokelikka yondashamiz. Fikrimizcha, havf-xatar oldindan mavjud vokelikdir, ya’ni aksariyat xollarda xavf-xatar birlamchi. Risk ikkilamchi. Odatda xavf-xatr mavjudligini bila turib,uni ijobiy hal qilishga qaror qilish riskni yuzaga keltiradi. Xavf-xatar aksariyat xolda salbiy natijaga olib keladi. Ijobiy natijaga faqat risk qilish orkaligina erishishimiz mumkin. Xavf-xatarni kamaytirish yoki uni umuman yo‘q qilish bo‘yicha risk qilinmasa,u doimo salbiy natija olib keladi va uning natijaviy imkoniyati kengrok bo‘lishi mumkin.
Masalan, yong‘in bu xavf-xatar. YOngin o‘chirilmasa u katta zarar keltiradi. Biz ushbu yonginni o‘chira olamizmi yoki yo‘qmi Agar o‘chira olsak qanday natijaga erishamiz. SHularni hisob-kitob qilgan xolda biz riskka boramiz.
chizma.