Sog‘liqni saqlash tizimini moliyalashtirishning tashkiliy-huquqiy
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 1.3. Sog‘liqni saqlash tizimini moliyalashtirishning xorij tajribalari
- 1.1-jadval Mamlakatlarning sog‘liqni saqlash tizimi samaradorligi bo‘yicha reytingi 17
|
1.2. Sog‘liqni saqlash tizimini moliyalashtirishning tashkiliy-huquqiy asoslari
Ijtimoiy islohotlar orasida davlatning aholi sog‘lig‘ini saqlash vazifasi muhim hisoblanadi. Bu maqsadga erishish uchun zarur shart-sharoitlar yaratish, ushbu jarayonni tobora kuchaytira borish bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab chiqilib, izchillik bilan amalga oshirilmoqda. Mamlakatimizda sog‘liqni
15
saqlash tizimi moliyalashtirish davlatimizning asosiy ustuvor vazifalaridan biri hisoblanib keladi, bu borada yurtboshimiz: “...ustuvor vazifamiz – xalqimiz salomatligini muhofaza qilish, sog‘liqni saqlash tizimini takomillashtirish va samarasini oshirish, profilaktika ishlarini kuchaytirishdan iboratdir 9 .” - deya ta’kidlaganlar. Mamlakatimiz o‘z mustaqilligni qo‘lgan kiritgan so‘ng sog‘liqni saqlash sohasini mablag‘ bilan ta’minlash borasida kuchli normativ-huquqiy baza yaratildi, xususan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasi sog‘liqni saqlash tizimini isloh qilish davlat dasturi to‘g‘risida“ 1998-yil 10-noyabrdagi PF-2107-sonli, “Sog‘liqni saqlash tizimini isloh qilishni yanada chuqurlashtirish va uni rivojlantirish davlat dasturini amalga oshirishning asosiy yo‘nalishlari to‘g‘risida” 2007-yil 19-sentyabrdagi PF-3923- sonli, “Sog‘liqni saqlash tizimini yanada isloh qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2003-yil 26-fevraldagi PF-3214-sonli Farmonlari hamda “Tibbiyot xodimlari mehnatiga haq to‘lash tizimini takomillashtirish to‘g‘risida” 2005 yil 1- dekabrdagi PQ-229-sonli, “Respublika tibbiyot muassasalari faoliyatini tashkil etishni takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2007-yil 2-oktyabrdagi PQ- 700-sonli Qarorlari, shu bilan bir qatorda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Davolash-profilaktika muassasalarida ovqatlanishni tashkil qilish va uning uchun haq to‘lashning Vaqtinchalik tartibi” 1997-yil 2- dekabrdagi 532-sonli, “O‘zbekiston Respublikasi sog‘liqni saqlash
muassasalarini moliyalashtirish va boshqarish tizimini yanada takomillashtirish to‘g‘risida” 2005-yil 28-sentyabrdagi 217-sonli, “Tibbiyot xodimlari mehnatiga haq to‘lashning takomillashtirilgan tizimini tasdiqlash to‘g‘risida” 2005-yil 21- dekabrdagi 276-sonli Qarorlari va O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining “Tibbiyot muassasalarini moddiy rag‘batlantirish va rivojlantirish jamg‘armasi to‘g‘risidagi Nizomni tasdiqlash haqida”gi Adliya vazirligi
9 Karimov I.A. “Amalga oshirayotgan islohotlarimizni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati qurish – yorug‘ kelajagimizning asosiy omilidir”. // O‘zbekiston Milliy axborot agentligi, 2013 yil 6 dekabr. 16
tomonidan 1537-sonli ruyxatga olingan 2005-yil 31- dekabrdagi 107-sonli Qarorini keltirib o‘tish o‘rinlidir. Ko‘rish mumkinki, oxirgi yillarda yurtimizda ushbu sohani isloh qilish borasida ishlar jadal sur’atlarda olib borilmoqda. Shu o‘rinda, Prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlab o‘tganlaridek, “2013-yilda tibbiyot-sanitariya sohasida birinchi yordam ko‘rsatish oilaviy tibbiyot printsipi asosida ishlash shakliga o‘tkazildi. Bu esa yurtimizda sog‘liqni saqlash sohasini isloh etishni yanada chuqurlashtirish bo‘yicha joriy etilayotgan chora-tadbirlar tizimida muhim qadam bo‘ldi. Bunday o‘zgarish qishloq joylarda, ayniqsa, chekka tumanlarda yashayotgan 14 million 600 ming nafar aholiga malakali tibbiy yordamdan foydalanish imkonini berdi 10 ”.Shu o‘rinda, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tashabbusi bilan tasdiqlangan “1998-2005 yillarda sog‘likni saqlash tizimini isloh qilish konsepsiyasi”da O‘zbekiston Respublikasining ijtimoiy siyosatida soqliqni saqlash tizimini takomillashtirish ustuvorligi va aholi sog‘ligini yaxshilash uchun shart-sharoitlar yaratish o‘zining umumiy ifodasini topdi. Aholi sog‘lig‘i darajasi milliy boylikning muhim tarkibiy qismi va madaniyatli jamiyatning fundamental xususiyatlaridan biri hisoblanadi, aholi sog‘lig‘ini muhofaza qilish xizmatini har tomonlama rivojlantirish jamiyat taraqqiyotining muhim sharti va ijtimoiy rivojlanish darajasining integrallashgan ko‘rsatkichidir. Ushbu Farmonga ko‘ra, “Sog‘liqni saqlash tizimini isloh qilish konsepsiyasi” va “O‘zbekiston Respublikasi sog‘liqni saqlash tizimini isloh qilish Davlat dasturi” 11 qabul qilindi. Hozirgi kunga qadar mazkur dasturlar doirasidagi ishlar o‘z yakuniga etdi va sog‘liqni saqlash tizimini yanada takomillashtirish, uni har jihatdan jahon talablari darajasiga olib chiqish hozirgi kunda mamlakatimiz oldida turgan asosiy vazifalardan biridir. Soha anchayin murakkab tuzilishga ega bo‘lganligi sababli uni optimal darajada shakllantirish hamda moliyalashtirish mexanizmini takomillashtirish masalalari jiddiy e’tiborni talab etadi.
10 Karimov I.A. “Amalga oshirayotgan islohotlarimizni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati qurish – yorug‘ kelajagimizning asosiy omilidir”. // Xalq so‘zi, 2014 yil 18 yanvar, №13(5913). – B.2. 11 O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2009 y.,25-son, 282-modda. 17
Sohaning murakkabligini uning oldiga qo‘yilgan vazifa, ya’ni mamlakat aholisining salomatligini saqlashga qaratilgan vazifalar bilan izohlash mumkin. Shuni ta’kidlash joizki, ushbu mexanizmni samarali ishlashi ko‘p jihatdan uning moliyalashtirish tartibiga bog‘liq. Farmondan kelib chiqqan
holda mamlakatimizda sog‘liqni saqlash tizimidagi tashkilotlarni quyidagi usulda moliyalashtirish belgilab berilgan: o
davlat budjetidan moliyalashtirish; o
aralash tarzda moliyalashtirish; o
davlat dasturlari va loyihalar asosida jalb qilinadigan xorijiy investitsiyalar va kreditlar evaziga. Sog‘liqni saqlash tizimini isloh qilish konseptsiyasiga muvofiq, davlat quyidagilarni o‘z ichiga olgan bepul tibbiy-sanitariya xizmatlarining taqdim etilishini ta’minlaydi:
tez, shoshilinch tibbiy yordam ko‘rsatilishi;
sog‘liqni saqlashning birlamchi bosqichlarida va qator davlat, avvalo qishloq joylardagi davolash-profilaktika muassasalarida tibbiy xizmatlar ko‘rsatilishi;
aholini qator yuqumli kasalliklarga qarshi emlash;
ijtimoiy ahamiyatga ega kasalliklar va atrofdagilar uchun xavfli bo‘lgan kasalliklar(sil, onkologik, ruxiy, giyohvandlik, endokrinologik kasallar va kasb kasalligiga uchragan bemorlar)gi oid ixtisoslashgan tibbiy yordam ko‘rsatish;
bolalarni tekshiruvdan o‘tkazish va davolash (pullik kasalxonalardan tashqari);
kelgan chaqiruv yoshidagilar (18-27 yosh)ni tekshiruvdan o‘tkazish va davolash;
tug‘ruqqa yordam xizmatlarini ko‘rsatish(pullik kasalxonalardan tashqari);
toifalari (nogironlar, urush faxriylari, etimlar)ni davolash. 18
Shu bilan bir qatorda, yuqorida keltirilgan Farmonda sog‘liqni saqlash muassasalarini bosqichma-bosqich pullik tibbiy xizmatlarga o‘tkazilishi belgilab berilgan. Pullik tibbiy xizmat ko‘rsatish tizimi yuridik va jismoniy shaxslar mablag‘lari evaziga xususiy moliyalashtirish ko‘rinishida hamda aralash tarzda ya’ni, qisman xususiy tarzda xarajatlarni yopish va qolgan qismini davlatdan dotatsiya sifatida qoplash. Shundan kelib chiqqan holda tibbiyot muassasalarida aralash tarzda moliyalashtirishda budjetdan va o‘z-o‘zini moliyalashtirish tizimi qo‘llaniladi. Moliya vazirligi va Sog‘liqni saqlash vazirligi bilan birgalikda 1999-yil 22-martda 679-son bilan tasdiqlangan “Pullik tibbiy xizmat ko‘rsatishga bosqichma-bosqich o ‘ tayotgan davolash-profilaktika muassasalarini moliyalash” tartibiga ko‘ra, Davolash profilaktika muassasalarining moliyaviy resurslarining shakllanish manbalari belgilab berilgan bo‘lib, bu o‘z navbatida belgilangan samaradorlikka erishishda muhim ahamiyat kasb etadi. Tibbiyot tashkilotlarining budjetdan tashqari mablag‘lar bilan ta’minlanishini yuzasidan mamlakatimizda Davlat maqsadli jamg‘armalari va budjet tashkilotlarining budjetdan tashqari jamg‘armalari shakllantirilgan bo‘lib, budjet kodeksiga ko‘ra ularga quyidagilar kiradi:
Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Umumta’lim maktablari, kasb- hunar kollejlari, akademik litseylar va tibbiyot muassasalarini rekonstruktsiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg‘armasi” 12 ;
budjet tashkilotlarining budjetdan tashqari jamg‘armalariga kiruvchi “Budjet tashkilotining rivojlantirish jamg‘armasi” va “Tibbiyot tashkilotlarining moddiy rag‘batlantirish va rivojlantirish jamg‘armasi” 13 keltirib o‘tilgan. Budjet kodeksida ushbu mablag‘larning shakllantirish manbalari va ularni yo‘naltirish xarajatlari belgilab berilgan. Budjet kodeksining 60-moddasiga binoan budjet tashkilotining rivojlantirish jamg‘armasi daromadlari:
12 O‘zbekiston Respublikasi Budjet Kodeksi. 41-modda. // http://www.lex.uz. 13 O‘zbekiston Respublikasi Budjet Kodeksi. 44-modda. // http://www.lex.uz. 19
hisobot choragining so‘nggi ish kuni oxirida xarajatlar smetasi bo‘yicha tejalgan mablag‘lar, bundan kapital qo‘yilmalarni moliyalashtirish uchun nazarda tutilgan mablag‘lar mustasno;
qilishdan olingan daromadlar;
budjet tashkiloti balansida turgan mol-mulkni ijaraga berishdan olingan mablag‘larning bir qismi;
mablag‘lar;
homiylikdan olingan mablag‘lar hisobidan shakllantiriladi 14 . Budjet kodeksining 61-moddasiga ko‘ra “Tibbiyot tashkilotlarining moddiy rag‘batlantirish va rivojlantirish jamg‘armasi” daromadlari belgilangan, ya’ni ular:
tibbiyot tashkilotiga ajratiladigan budjet mablag‘lari umumiy hajmining 5 foizigacha bo‘lgan miqdorda budjetdan ajratiladigan mablag‘lar;
qilishdan olingan daromadlar;
hisobot choragining so‘nggi ish kuni oxirida xarajatlar smetasi bo‘yicha ejalgan mablag‘lar, bundan kapital qo‘yilmalarni moliyalashtirish uchun nazarda tutilgan mablag‘lar mustasno;
tibbiyot tashkiloti balansida turgan mol-mulkni ijaraga berishdan olingan mablag‘larning bir qismi;
mablag‘lar;
homiylikdan olingan mablag‘lar hisobidan shakllantiriladi 15 . Ushbu budjetdan tashqari jamg‘armalar hisobdan xarajatlarni amalga oshirish yo‘nalishlari Budjet kodeksining 81-moddasida belgilab berilgan. Ushbu moddaga ko‘ra, budjet tashkilotining rivojlantirish jamg‘armasi hamda
14 O‘sha manba-60-modda. 15 O‘zbekiston Respublikasi Budjet Kodeksi. 61-modda. // http://www.lex.uz. 20
Tibbiyot tashkilotlarining moddiy rag‘batlantirish va rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘laridan:
vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqalarini va mavjud kreditorlik qarzlarini to‘lash;
budjet tashkiloti xodimlarini moddiy rag‘batlantirish tadbirlari uchun foydalaniladi 16 . Budjet tashkilolarining yuqorida keltirib o‘tilgan budjetdan tashqari jamg‘armalari bo‘yicha daromadlarni shakllantirgan holda, tegishli tartibda xarajatlarni amalga oshiradi.
yetkazib berishda aholiga qulayliklar yaratish yo‘lida hamda ularni molyaviy mablag‘lar bilan ta’minlash jarayonlarini yanada takomillashtirish ishlari yuqori sur’atlarda rivojlanmoqda. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov tomonidan “2014 yil Sog‘lom bola” yili deb nomlanishi va bu borada qabul qilinadigan Davlat dasturining ustuvor yo‘nalishlarida alohida e’tibor berilishi ta’kidlandi. Shu nuqtai nazardan esa, ijtimoiy soha, xususan, sog‘liqni saqlash tizimini samarali moliyalashtirishni takomillashtirishda xalqaro tajribalarni o‘rganish hamda ularni respublikamizda joriy qilish yo‘llarini ishlab chiqish alohida ahamiyat kasb etadi. Shu o‘rinda, mamlakatlarning sog‘liqni saqlash tizimi samaradorligining xalqaro reytingini keltirib o‘tish o‘rinli bo‘ladi. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti 193 ta mamlakatning sog‘liqni saqlash tizimining moliyaviy-iqtisodiy va tibbiy-demografik ko‘rsatkichlariga asosan o‘tkazgan tahlillariga ko‘ra davlatlarning soha bo‘yicha qayd etgan reytinglari aniqlandi, ularni 1.1-jadvaldan ko‘rish mumkin.
16 O‘sha manba-81-modda. 21
Rivojlangan mamlakatlarning sog‘liqni saqlash sohasini moliyalashtirishdagi tajribalarini o‘rganib respublikamiz sharoitida joriy etish alohida ahamiyat kasb etadi. AQSH, ayrim MDH, Yevropa va Osiyo mamlakatlari ushbu sog‘liqni saqlash sohasida sug‘urta-bozor munosabatlarini asosan rivojlantirgan. Mazkur tajribalarni o‘rganishning sababi, mamlakatimizda soliqlar hisobidan sohani moliyalashtirish asoslarining rivojlanganlik darajasi sezilarlidir. AQShda tizimning o‘ziga xos jihati mamlakatda sog‘liqni saqlashni moliyalashtirish ko‘proq tijorat xususiyatiga ega ekanligidadir.
Ko‘rsatkich Rey- ting Moliyalashtirish modeli Boshqarish modeli Yaponiya 27,21 1
Bozor Norvegiya 27,11 2
Bozor Shvetsiya 26,11 3
Bozor Islandiya 25,59 4
Davlat Germaniya 23,39 8
Bozor Malta
21,27 11
Soliq Davlat
Lyuksemburg 20,41
14 Sug‘urta Davlat AQSh
19,83 17
Xususiy Bozor
Amerikada sog‘liqni saqlashni moliyalashtirish amaliyoti. 1965 yil 30 iyulda qabul qilingan Ijtimoiy ta’minot akti Sog‘liqni saqlash tizimini budjetdan moliyalashtirishdan tashqari AQShda qabul qilingan Medikeyr (Medicare) ijtimoiy sug‘urta dasturi 65 yosh, undan katta va boshqalar uchun tibbiy sug‘urta faoliyatini amalga oshirishni ta’minlaydi 18 . Medikeyr dasturi davlat va tibbiy xizmat etkazib beruvchilar bilan alohida shartnomalar tuzib, ular o‘rtasida vositachi rolini bajarib keladi. Medikeyr 1954 yilda qabul qilangan Federal sug‘urta Akti (Federal Insurance Contributions Act
17 Raxmonov D.A. Sog‘liqni saqlash muassasalarini moliyalashtirishning ilg‘or usullari // Bozor, pul va kredit. Toshkent, 2013. – № 2. – B. 64-67 18 http://en.wikipedia.org/wiki/Medicare_(United States)#cite_note-1. 22
(FICA)) va O‘zini ish bilan ta’minlash Qonuni (the Self-Employment Contributions Act) bo‘yicha qisman soliqlar asosida moliyalashtiriladi. Bunga ko‘ra, tibbiy sug‘urtaga to‘lov ish haqi va boshqa kompensatsion ajratmalarga nisbatan 2,9 foiz ulushda (1,45 foizdan ishchi-xodim va ish beruvchi tomonidan) amalga oshirildi. 1994 yildan boshlab esa, kompensatsiya me’yori olib tashlanib, unga ko‘ra 2,9 foizning barchasini ishchining o‘zi amalga oshirishi belgilandi. Garchi, to‘lovlarning 50 foizi daromad solig‘i bazasidan ayrib tashlansada 19 .
A qism bu – kasalxona sug‘urtasi. Mazkur qism bemorning statsionar davolanishi, xona, oziq-ovqat, tibbiy tekshiruv va shifokorga to‘lovlarni o‘z ichiga oladi (A qism bemorning qarovchisi yoki malakasiz xizmat, davomiylikning uzayishi va kundalik xarajatlar(gigiena, oziq-ovqat va boshqalar)ni to‘lab bermaydi. Medikeyrning ushbu qismi orqali har bir kasallik uchun malakali tibbiy xizmatlar 100 kun davomida amal qiladi. Birinchi 20 kun uchun to‘liq xarajatlarning hammasi, qolgan 80 kun uchun esa xarajatlarning ma’lum qismi moliyalashtiriladi. Agarda tibbiy xizmatdan manfaatdor shaxs xizmatdan foydalangandan so‘ng 60 kun qolsa, u keyingi bemorlik davri uchun navbatlagi 100 kundan foydalanishi mumkin bo‘ladi. V qism bu – tibbiy sug‘urta bo‘lib hisoblanadi. Bunda A qismga kirmaydigan xizmatlar uchun to‘lovlarni to‘lashga yordam beradi. V qism o‘z ichiga shifokor va hamshira xizmatlari, rentgen, laborotoriya va diagnostik sinovlar, emlashlar, qon quyish, kunduzi yotib davolanish, tez yordam transporti va boshqa tibbiy muolaja kabilarni oladi. Medikeyrning foydalanuvchilari (yoki turmush o‘rtoqlari) 40 kvartal davomida yoki 3 oydan ortiq davrda Federal Sug‘urta Qonuni soliqlarini to‘lab kelishgan bo‘lsa, A qismning oylik badallarini to‘lashmaydi. Ushbu talablarni bajarmagan shaxslar oylik to‘lovlarni quyidagi tartibda amalga oshirib borishadi (2010 yil uchun):
19 O‘sha manba. 23
medikeyrda 30-39 kvartallar oralig‘i davomida oylik to‘lov 254,00 dollarni tashkil qiladi;
medikeyrda 30 kvartaldan kam bo‘lgan muddat davomidagi to‘lov miqdori oylik 461,00 dollarni tashkil qiladi. V qismda iste’molchilar belgilangan 96,40 dollar miqdoridagi (2009 yil uchun) to‘lovni oyiga to‘lab boradilar 20 . Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti ma’lumotlariga tayanib F.Burdjalov 21 AQShda sog‘liqni saqlash tizimi xarajatlarida davlat ulushi 45,1 foizga, xususiy sektor esa 54,9 foizni tashkil etayotganligini ta’kidlab o‘tgan. AQSh bugungi kunda dunyoda sog‘liqni saqlash tizimidagi moliyaviy resurslarning davlat ulushi past bo‘lgan mamlakat hisoblanib kelinmoqda, albatta nunday natijaga erishishda vaqtida ko‘rilgan chora-tadbirlar o‘rni muhim hisoblanadi. AQShda sohaga yo‘naltirilayotgan mablag‘lar hajmi YaIMga nisbatan 15,3 fozni tashkil etsa, G‘arbiy Evropa, Yaponiya, Avstraliya va Kanada va Yangi Zelandiya kabi mamlakatlarda ushbu ko‘rsatkichning o‘rtacha darajasi 9,1 fozni tashkil etadi, sog‘liqni saqlash tizimi xarajatlarining aholi jon boshiga to‘g‘ri kelishi mos ravishda 6350 va o‘rtacha 3104 AQSh dollariga teng bo‘lgan. Ammo 5 yoshgacha bolalar o‘limi ko‘rsatkichlari bo‘yicha esa har ming bolaga AQShda 8 tani tashkil etsa, G‘arbiy Evropa, Yaponiya, Avstraliya va Kanada va Yangi Zelandiya kabi mamlakatlarda mazkur raqam 5 taga teng bo‘lgan, o‘rtacha umr ko‘rish davri esa erkak va ayollarda mos ravishda 75/80 va 77/83 bo‘lgan
22 . AQShdagi bu kabi nomunatosiniblik sog‘liqni saqlash tizimidagi murakkabliklarni bartaraf etishni taqozo qiladi. AQSh
Prezidenti B.Obama
mamlakat sog‘liqni saqlash tizimi
samaradorligini past hisoblaydi va tizimda bir qator islohotlarni amalga oshirish lozim, deb hisoblaydi. AQShda olib borilayotgan sog‘liqni saqlash tizimini
20 http://en.wikipedia.org/wiki/Medicare_(United States)#cite_note-2009_26_You_29#cite_note-2009_26_You 21 Бурджалов Ф. Реформа здравоохранения в США // Мировая экономика и международные отношения. Москва, 2010. - №10. – С. 44. 22 http://www.who.int/countries/en/ - internet ma’lumotlari asosida foydalanilgan. 24
moliyalashtirish jarayonlarini o‘rganib, shuni aytish mumkinki mamlakatimizda sog‘liqni saqlash tizimini moliyalashtirishni takomillashtirishda quyidagilarga e’tiborni qaratish maqsadga muvofiqdir:
raqamida tibbiy xizmatlarni moliyaviy ta’minlash maqsadida ma’lum hajmdagi mablag‘ni jamg‘arib borish;
qoplash maqsadida foydalanishni yoxud manfaatdor tomonidan ham boshqa maqsadlarga yo‘naltirilmasligini ta’minlash. Germaniya moliya tizimi – federal budjet, 16 ta federal erlar budjeti, obshinalar budjeti, hukumatning maxsus budjetdan tashqari fondlarini o‘z ichiga oladi, federal temir yo‘l va federal pochta davlat korxonalari, ijtimoiy sug‘urta, mehnat bo‘yicha federal idora moliyasini oladi 23 .
76 foizni, majburiy tibbiy sug‘urta 10 foizni, to‘g‘ridan-to‘g‘ri to‘lovlar 13 foizni va boshqalar 1 foizni tashkil etadi 24 . Mamlakatda YaIMga nisbatan davlat budjeti xarajatlari 45 foizni tashkil etgan bo‘lsa, sog‘liqni saqlash tizimi uchun davlat budjeti xarajatlari 17,5 foizi, YaIMga nisbatan esa 7,8 foizi yo‘naltirilgan 25 . Germaniyada birinchi tibbiy yordam umumiy amaliyot vrachlari tomonidan ko‘rsatiladi va ularga to‘lov ball tizimiga asoslangan tarzda tibbiy sug‘urta orqali amalga oshiriladi. Stasionar davolanish uchun bir necha turdagi kasalxonalar xizmat ko‘rsatadi, ularga ham to‘lov tibbiy sug‘urta orqali amalga oshiriladi. Yevropaning rivojlangan davlatlari tibbiy sug‘urtaga YaIMga nisbatan yiliga 6-9 foiz hajmda mablag‘lar sarflamoqdalar. Germaniyada sog‘liqni saqlash tizimining mablag‘lari yiliga YaIMga nisbatan 11,1 foizni tashkil etib,
23 Vahobov A., Burxanov U., Jumaev N. Chet mamlakatlar moliyasi. - T.: ―Yangi asr avlodi, 2003. – 268-b. 24 Томпсон С., Фоубистер Т. и др. К вопросу о финансовой устойчивости в системах здравоохранения. - Прага, 2009. Европейской обсерватории по системам и политике здравоохранения, 2010. – С. 24. 25 O‘sha manba-17 bet. 25
Shvetsariyadan keyingi ikkinchi ko‘rsatkichni qayd qilmoqda. Davlat sug‘urta kompaniyalari tomonidan sug‘urtalangan shaxslarga tibbiy xizmat ko‘rsatuvchi umumiy amaliyot vrachlari va mutaxasis-vrachlar “kasallik kassasi vrachlari” deb ataladi. Ular mustaqil tarzda bemorlarga xizmat ko‘rsatadilar va shunga muvofiq tarzda kasallik kassasidan to‘lovni oladilar. Xususiy sug‘urta tizimida sug‘urtalangan shaxslarga tibbiy xizmat ko‘rsatuvchi vrachlarga to‘lov sug‘urta kassasi orqali amalga oshiriladi. “Germaniya Fuqarolik kodeksi” va “Kasb javobgarligining majburiy sug‘urtasi” Qonuni sifatli tibbiy xizmatni va bemorlarning huquqlarini ishonchli himoyasi vazifasini o‘tamoqda. Bundan tashqari, vrach javobgarligini sug‘urtalash orqali qilingan xato tufayli etkazilgan zarar xarajatlarini vrachning shaxsiy mablag‘lari, tibbiy muassasa tomonidan yoki majburiy va ixtiyoriy sug‘urta tomonidan emas, balki vrachning sug‘urtalovchisi tomonidan amalga oshiriladi. Germaniyada sug‘urta badallari miqdorini sug‘urtalovchilarning o‘zlari belgilaydi, lekin davlat sug‘urta badallarining minimal miqdorini belgilab beradi. Hozirgi vaqtda mamlakatnning 90 foiz aholisi mazkur tizimga jalb qilingan (8 foizi – xususiy sug‘urta tizimida, 2 foizi – qashshoqlar uchun davlat to‘lovlari tizimida) 26 . Ixtiyoriy tibbiy sug‘urta xizmatlari qiymati Hududiy dasturlar doirasida hisoblanib boriladi. Bunda narxlarni kamaytirish va aholi uchun qulay usulda amalga oshirish imkoniyatlari vujudga keladi. Demak, ushbu sug‘urta turi sog‘liqni saqlash sohasini moliyalashtirishning yana bir samarali usullaridan bo‘lib xizmat qiladi.
Download Do'stlaringiz bilan baham: 
|