II- BOB. SOG‘LIQNI SAQLASH TIZIMINI
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2.1-jadval
- Davlat maqsadli jamg‘armalarsiz xarajatlar- jami 13732,50 100 16991,10 100
- 2.2-jadval
- Ko‘rsatkichlar nomi Yillar bo‘yicha 1995 y 2000 y 2005 y 2010 y 2013 y
- 2.3- jadval Hududlarda sog‘liqni saqlash sohasi bo‘yicha aholi jon boshiga tushadigan budjet mablag‘lari 31
- 2.4-jadval Hududlarda sog‘liqni saqlash tizimidagi davolash-profilaktika muassasa- larida davolanib chiqqan bemorlar sonining umumiy aholisidagi ulushi
- 2010 y 2011 y 2012 y 2013 y
|
II- BOB. SOG‘LIQNI SAQLASH TIZIMINI MOLIYALASHTIRISHNING AMALDAGI HOLATI 2.1. Sog‘liqni saqlash tizimini davlat budjetidan moliyalashtirish amaliyoti
26 Nurmuxamedova B., Mamajonova G. Sog‘lig‘ini saqlash tizimini moliyalashtirish majburiy va ixtiyoriy sug‘urta fondlarining ahamiyatini oshirish masalalari. // Budjet ijrosiga g‘aznachilik tizimini joriy etishning dolzarb muammolari: Respublika ilmiy-amaliy konferensiya tezislar to‘plami. 9 aprel 2011 yil. – Toshkent, 2011. – B 189-191.
26
Mamlakatimizda har yili davlat budjetini qabul qilishda ayni ijtimoiy sohani rivojlantirishga alohida ahamiyat beriladi. Ushbu bajarilayotgan ishlarning davomi sifatida hamda har tomonlama sog‘lom avlodni voyaga yetkazish borasidagi ishlarimizni izchil davom ettirish va yuksak bosqichga ko‘tarish maqsadida 2014 yilni mamlakatimizda “Sog‘lom bola yili” deb e’lon qilindi. Respublikamizda budjet xarajatlarining sog‘liqni saqlash tizimida sezilarli bo‘lishining sabab-omili sifatida – yurtboshimiz tomonidan belgilab berilgan bozor munosabatlariga o‘tishning besh tamoyilidan biri – kuchli ijtimoiy siyosat ekanligini ta’kidlash mumkin. Prezidentimiz I.A.Karimov tomonidan “2011-2013 yillarda 535 ming nafar homilador ayol irsiy va tug‘ma kasalliklar bo‘yicha tekshiruvdan o‘tkazildi. Yil mobaynida mamlakatimiz bo‘yicha 311 milliard so‘mlik budjet mablag‘i hisobidan 146 ta zamonaviy tibbiyot muassasasi foydalanishga topshirildi. Bu 2013-yilda qariyb 2,7 ming bolaning tug‘ma xastaliklar va rivojlanishdagi nuqsonlar bilan tug‘ilishining oldini olish imkonini berdi. Muxtasar aytganda, “Ona va bola skriningi” dasturining hayotga tatbiq etilishi natijasida rivojlanishda nuqsoni bor bolalarning tug‘ilishi 2000-yildagiga nisbatan 1,8 marta kamaydi 27 ” deb ta’kidlab o‘tilgan bo‘lib, ushbu so‘zlari zamirida mamlakatimiz sog‘liqni saqlash tizimini moliyalashtirish talab darajasida bo‘layotganining ifodasi desa bo‘ladi. 2006-2012 yillarda respublikamizda sog‘liqni saqlash tizimini moliyalashtirishda budjet mablag‘lari ulushi o‘rtacha 94 foizni 27 tashkil etgan holda, qolgan qismi budjetdan tashqari manbalar hisobidan amalga oshirilmoqda. Sog‘liqni saqlash tizimida olib borilgan islohotlar natijasida erishilgan yutuqlar xalqaro tashkilotlar tomonidan yuksak baholab kelinmoqda. 2007-yilda Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti tomonidan O‘zbekistonning milliy tibbiyot
27 Karimov I.A. “Amalga oshirayotgan islohotlarimizni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati qurish – yorug‘ kelajagimizning asosiy omilidir”. // Xalq so‘zi, 2014 yil 18 yanvar, №13(5913). – B.2. 27
modeli boshqa mamlakatlarga namuna sifatida tavsiya etilgani bunga yaqqol misoldir. 2011-yilda ― ”Save the Children” (“Bolalarni asraylik”) xalqaro tashkiloti dunyoda bolalar salomatligini himoya qilish bo‘yicha eng yaxshi davlatlar reyting ro‘yxatini tuzdi. Shuni alohida g‘urur va iftixor bilan ta’kidlash lozimki, O‘zbekiston bolalarga ko‘rsatilayotgan tibbiy profilaktik yordam darajasi bo‘yicha 161 ta davlat ichida jahonning eng yaxshi rivojlangan o‘nta yetakchi mamlakati qatoriga kiritildi: Shveytsariya, Finlyandiya, Irlandiya, Norvegiya, Belorus, Daniya, Shvetsiya, Kuba davlatlaridan so‘ng O‘zbekiston 9-o‘rinni va Germaniya 10-o‘rinni egalladi. Sog‘liqni saqlash tizimidagi islohotlarni yanada chuqurlashtirish, mamlakatimizda jahondagi yuksak talablar darajasidagi yuqori texnologiyalarga asoslangan ixtisoslashtirilgan tibbiy markazlarni shakllantirish, ilg‘or tibbiy texnologiyalarni keng joriy etishning tashkiliy, moliyaviy–iqtisodiy va huquqiy shart-sharoitlarini ta’minlash maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2003 yil 23 fevraldagi “Sog‘liqni saqlash tizimini yanada isloh qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-3214-sonli farmoni va Vazirlar Mahkamasining 2003 yil 27 fevraldagi 14-sonli hamda 2004 yil 8 iyundagi 264- sonli qarorlari qabul qilindi. Byudjet
xarajatlarining tarkibi
va uning
tuzilmasi davlatning tabiatiga, u tomonidan bajarilayotgan funktsiyalarga, milliy xo‘jalikning ehtiyojlariga bog‘liq hamda byudjet mexanizmi orqali ishlab chiqarish va iste’molning ba’zi bir omillariga davlatning ta’sirchanligini ta’minlash kabilar bilan belgilanadi.
Quyida keltirilgan 2.1-jadvalda O‘zbekiston Respublikasi davlat byudjetining xarajatlari tizimini ko‘rish mumkin.
28
O‘zbekiston Respublikasi davlat byudjetining xarajatlar tizimi 28 № Ko‘rsatkichlar 2010 yil 2011 yil 2012 yil 2013 yil Mlrd so‘m Jamiga nisbatan % Mlrd so‘m Jamiga nisbatan % Mlrd so‘m Jamiga nisbatan % Mlrd so‘m Jamiga nisbatan % I Davlat maqsadli jamg‘armalarsiz xarajatlar- jami 13732,50 100 16991,10 100 21571,70 100 26312,40 100 1. Ijtimoiy sohalar va aholini ijtimoiy qo‘llab- quvvatlash uchun xarajatlar - jami 8113,0 59.08 10112,3 59.52 12513,2
58.01 15573,5
59,19 shu jumladan:
1.1 Maorif 4635,06 33,75 5890,8
34.67 7223,7
33.49 8984,6
34.14 1.2
Sog‘liqni saqlash 1704,1
12,41 2217691,9 13.05 2820,3
13.07 3768,6
14.32 1.3
Madaniyat va sport 159,9
1.16 194,
1.15 226,9
1.05 279,1
1.06 1.4
Fan 83,5
0,61 111,0
0.65 140,4
0.65 173,1
0.65 1.5
Ijtimoiy ta’minot 59,2
0.43 74,3
0.44 93,8
0.43 107,3
0.4 1.7
Oilalarga ijtimoiy nafaqalar, shu jumladan bolali oilalar
1431,9 10.43 1582,5
9.31 1899,0
8.80 1839,9
9.0 1.8
Oliy o‘quv yurtlarini moddiy-texnik bazasini rivojlantirish fondi -
-
70
175
0.66 1.9
Qishloq hududlarida uy-joy qurilishi Dasturini moliyalashtirish uchun kredit liniyalariga - - - - -
374,7
4,5 0,03 5,0
0.03 6,0
0.03 7,0
0.02 3. Iqtisodiyot xarajatlari 1573,2 11.46 1952,1
11.49 2372,0
11.00 2791,9
10.6 4. Markaz. invest-larni moliyalashtirish xarajatlari 825,0 6,01 950,0
5.59 1059,3
4.91 1300,0
4.94 5. Davlat xokimiyati, boshqaruv va sud organlarini saqlash xarajatlari 351,99 2.56 472,3
2.78 629,2
2.92 825,9
3.13 6. Fuqarolarni o‘z-o‘zini boshqarish organlarini saqlash xarajatlari 118,5 0.86 152,2
0.90 191,7
0.89 287,3
1.09 7. Vazirlar Mahkamasining zaxira jamg‘armasi 5417 0.39 57,0
0.34 70,90
0.33 85
0.32 8. Ta’lim va tib.muas. Rekonstr. qilish, kapital ta’m. va ta’min. fondiga o‘tkaz. mablag‘lar - - - - 264,0 1.22 311,5
1.18 9. Boshqa xarajatlar 2692,06
19.60 3290,14
19.36 4465,
20.70 5441,8
20.68
28
2012-yil 25-dekabr №1887-sonli qarorlari asosida. 29
O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti xarajatlari aholi turmush farovonligini oshirishda yanada ijobiy o‘zgarishlarni ta’minlashga, byudjet sohasi xodimlari ish haqi, pensiyalar, nafaqalar, stipendiyalar miqdorini izchil oshirib borish kabi ijtimoiy sohadagi tadbirlarni moliyalashtirish bilan birga jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida mamlakatni barqaror iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim omili sifatida ichki talabni rag‘batlantirishga yo‘naltirilgan chora-tadbirlar kompleksini amalga oshirishga yo‘naltirilmoqda. Davlat byudjeti xarjatlari tarkibida ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo‘llab- quvatlash xarajatlari jami xarjatlarning eng yuqori ulushga ega bo‘lib, ular 2010- yilda jami davlat byudjeti xarajatlarining 59,1 foizni, 2011-yilda 59,5 foizni, 2012- yilda 58,0 foizni tashkil etgan va 2013-yilda 59,2 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Iqtisodiyot xarajatlari esa 2010-yilda 11,5 foizni 2012-yilda esa 11 foizni tashkil etishi ko‘zda tutilgan. Markazlashtirilgan investitsiyalarni byudjetdan moliyalashtirish uchun 2010-yilda 825 milliard so‘m, 2011-yilda 950 milliard so‘m, 2012-yilda esa 1059 milliard so‘m sarflanishi ko‘zda tutilgan. Bu o‘z navbatida hozirgi kunda amalga oshirilayotgan iqtisodiyotni modernizatsiya qilish va yangilash, innovatsion texnologiyalarni keng joriy qilish bilan bog‘liq yirik va strategik ahamtyatga ega bo‘lgan loyihalarni moliyalashtirishda byudjet investitsiyalarining ham ahamiyati yuqoriligidan dalolat beradi. Iqtisodiyotga sarflangan xarajatlar 2013-yilda 10,6 foizni tashkil etishi ko‘zda tutilgan. 2012- yilga nisbatan jami xarajatlarga nisbatan foizda kamayish kuzatilgan bo‘lsada, ushbu sohaga qilingan nominal xarajatlar hajmi ortib borgan. 2.2-jadvaldan shuni ko‘rish mumkinki, 2010-yilda sog‘liqni saqlash xarajatlari uchun mablag‘lar 2005-yildagiga nisbatan 4.7 barobarga oshgan bo‘lsa, 2013 yilga kelib esa 2005-yildagiga nisbatan 9.5 barobarga, 2010 yilga nisbatan 2 barobarga oshirilgan. YaIMga nisbatan davlat xarajatlari 2005-yilda 22,5 foizni, 2010-yilda 21,7 foizni, 2013-yilda 22,3 foizni tashkil qilgan bo‘lsa, sog‘liqni saqlash xarajatlarining YaIMdagi ulushi 2005-yilda 2,4 foizni, 2010-yilda 2,8 foizni, 2013-yilda 2,9 foizni tashkil qilgan. Ya’ni, ushbu davrlarda sog‘liqni
30
saqlash xarajatlariga ajratilayotgan mablag‘lar yildan yilga o‘sib borayotganini ko‘rish mumkin. Xalqaro sog‘liqni saqlash tashkilotining ma’lumotlariga ko‘ra, dunyo bo‘yicha sog‘liqni saqlash xarajatlarning YaIMdagi ulushi minimal darajada 1,8 foizni, maksimal darajada 15,0 foizni tashkil qiladi. Ya’ni Afrika mamlakatlarida 6,0 foiz, Amerika qit’asida 12,6 foizni, Janubiy-Sharqiy Osiyoda 3,8 foizni, Yevropa qit’asida 8,5 foizni, O‘rta Sharq mamlakatlarida 4,2 foizni tashkil etadi 29 .
Davlat budjetidan moliyalashtiriladigan sog‘liqni saqlash xarajatlari (1995- 2013 yillar) 30
(.mlrd.so‘m) Ko‘rsatkichlar nomi Yillar bo‘yicha 1995 y 2000 y 2005 y 2010 y 2013 y Jami YaIM 298,5 3 194,5
15 210,4 61 831,2 117837 Davlat budjeti xarajatlari 98,6 942,7
3 420,1 13 386,9 26 312,4 Sog‘liqni saqlash xarajatlari 11,0 81,9
362,9 1 716,5
3 431,1 Shu jumladan: Koykali davolanish muassasalari (shifoxonalar, dispan-ser,...) 7,7 56,1
237,8 989,3
2 003,5 Ambulatoriya muassasalari 1,2 15,1
76,8 492,3
1 071,9 Boshqa muassasalar 2,1 10,6
48,3 234,9
355,7 Davlat budjeti xarajatlarining YaIMdagi ulushi, %da 33,0%
29,5% 22,5%
21,7% 22,3%
Sog‘liqni saqlash xarajatlarining YaIMdagi ulushi, %da 3,7%
2,6% 2,4%
2,8% 2,9%
Koykali davolanish muassasalarining YaIMdagi ulushi, %da 2,6%
1,8% 1,6%
1,6% 1,7%
Ambulatoriya muassasalarining YaIMdagi ulushi, %da 0,4%
0,5% 0,5%
0,8% 0,9%
Sog‘liqni saqlash xarajatlarini Davlat budjeti xarajatlaridagi ulushi 11,2%
8,7% 10,6%
12,8% 13,0%
Koykali davolanish muassasalarining sog‘liqni saqlash xarajatlaridagi ulushi 70,0%
68,5% 65,5%
57,6% 58,4%
Ambulatoriya muassasalarining sog‘liqni saqlash xarajatlaridagi ulushi 10,9%
18,4% 21,2%
28,7% 31,2%
Boshqa muassasalarning sog‘liqni saqlash xarajatlaridagi ulushi 19,1%
12,9% 13,3%
13,7% 10,4%
29 World Health Statistics 2011. WTO, Geneva (http//www.wto.int//) 30 O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi ma’lumotlariga asosan talaba tomonidan tayyorlandi. 31
Ko‘ykali davolanish muassasalarining sog‘liqni saqlash xarajatlaridagi ulushi 1995-yilda 69,8 foizni, 2013-yilda 58,4 foizni tashkil qilayotgan bo‘lsa, ambulatoriya-poliklinika muassasalarining sog‘liqni saqlash xarajatlaridagi ulushi 1995-yilda 10,8 foizni, 2013-yilda 31,2 foizni tashkil qilmoqda. Ya’ni, respublikamizda oxirgi yillarda aholiga ambulatoriya-poliklinika muassasalarida birinchi tibbiy sanitariya yordami ko‘rsatilib kasalliklar oldini olishga hamda shu bilan statsionarlarda bemorlar sonini kamaytirish orqali budjetdan ajratilayotgan mablag‘lar samaradorligini oshirishga ko‘proq e’tibor qaratilayotganini ko‘rish mumkin. 2.3-jadvalga asosan, sog‘liqni saqlash sohasiga ajratilayotgan mablag‘lar aholi jon boshiga hisoblanganda, hududlar bo‘yicha ushbu ko‘rsatkichda ancha farq borligini ko‘rish mumkin. 2.3- jadval Hududlarda sog‘liqni saqlash sohasi bo‘yicha aholi jon boshiga tushadigan budjet mablag‘lari 31 (.mln so‘m) Hududlar nomi Yillar 2008 y 2009 y 2010 y 2011 y 2012 y 2013 y Qoraqalpog‘iston Resp. 28 935 42 596
57 399 72 955
92 244 115 524
Andijon viloyati 24 980
36 270 47 552
58 735 73 035
89 933 Buxoro viloyati 31 349 46 665
62 237 77 052
93 976 114 217
Jizzax viloyati 26 294
38 627 51 327
64 100 81 053
100 390 Qashqadaryo viloyati 25 380 37 079
49 518 61 308
75 574 90 629
Navoiy viloyati 31 397
48 501 64 720
81 445 100 210 124 652
Namangan viloyati 27 683
40 326 53 148
66 129 82 066
101 099 Samarqand viloyati 24 337 36 496
48 171 60 009
75 173 91 701
Surxondaryo viloyati 28 355
41 510 54 808
68 008 84 118
101 599 Sirdaryo viloyati 39 343 58 131
77 120 93 601 115 867 140 170 Toshkent viloyati 28 335 42 370
55 475 68 434
85 529 105 458
Farg‘ona viloyati 29 701
43 509 57 338
70 928 88 521
108 131 Xorazm viloyati 27 822 41 226
55 045 69 587
84 979 101 277
Toshkent shahri 34 267
51 706 66 586
84 286 106 130 129 255
Mahalliy budjet 28 366 41 953 55 383 68 905 85 692 104 669
31 O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi ma’lumotlariga asosan talaba tomonidan tayyorlandi. 32
Bu yerda, 2013-yilda Sirdaryo viloyati, Toshkent shahri, Navoiy viloyatlarida aholi jon boshiga mos ravishda 140170;129255; 124652 so‘mdan to‘g‘ri kelayotgan bo‘lsa, Samarqand, Qashqadaryo, Andijon viloyatlarida 91701; 90629; 89933 so‘mdan to‘g‘ri keladi va bu tendensiya oxirgi yillarda o‘zgarmay kelmoqda. Bunga quyidagilar sabab bo‘lishi mumkin:
mahalliy budjetlarning mahalliy budjetiga tushadigan daromad
imkoniyatlari;
hududlarda sog‘liqni saqlash sohasiga budjetdan tashqari mablag‘larining jalb qilinishiga;
dasturlar amalga oshirishi. Hududlarda davolanib chiqayotgan aholi soni 2008-2013 yillarda o‘zgaruvchan tendensiyaga ega bo‘lmoqda (2.4-jadval).
Qoraqalpog‘iston Resp. 5,7 5,4
5,9 6,4
6,1 7,0
Andijon 5,8
6,2 6,0
6,1 6,2
6,0 Buxoro
8,0 6,5
6,7 6,0
6,5 6,0
Jizzax 6,8
6,9 7,0
7,6 7,8
8,0 Qashqadaryo 8,7 8,4
8,0 5,9
5,8 7,0
Navoiy 6,8
6,7 6,0
6,5 6,5
7,0 Namangan 5,0 5,1
5,0 5,1
5,6 6,0
Samarqand 7,8
7,4 7,0
8,1 7,5
7,0 Surxondaryo 8,2 6,8
8,0 8,4
3,7 7,0
Sirdaryo 4,7
4,5 6,0
5,3 5,0
5,0 Toshkent vil 7,2 8,0
8,0 7,8
9,9 9,0
Farg‘ona 7,2
7,1 7,0
8,6 7,0
7,0 Xorazm
7,4 7,0
7,0 6,6
6,6 7,0
Toshkent sh. 9,8
9,4 9,0
8,9 9,3
9,0
32 O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi ma’lumotlariga asosan talaba tomonidan tayyorlandi. 33
Jumladan, Buxoro, Qashqadaryo viloyatlarida davolanib chiqqan aholi soni ulushi mos ravishda 2,0 va 1,7 foizga kamaygan bo‘lsa, Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Jizzax va Toshkent viloyatlarida mos ravishda 1,3;1,2;1,8 foizga oshgan. Ushbu ma’lumotlarni tahlil qilayotganda mamlakatimiz aholi sonining oshib borayotganini inobatga olib, aksariyat hududlarda davolanib chiqayotgan aholi sonining kamayib borishi hududlarda sog‘liqni saqlash tizimi yaxshi o‘rnatilganligidan dalolat beradi. Quyida keltirilgan 2.5-jadval ma’lumotlaridan ko‘rinadiki, budjet xarajatlarida ish haqi va unga ajratmalar uchun 2006-yilda 75,5 foizni tashkil yetgan. Jumladan, mazkur turdagi xarajatlar 2013-yilda 85,9 foizga yetgan bo‘lib, 2006 yilga nisbatan o‘sish 10,4 foizni tashkil qilgan. 2006-2013 yillar davomida ish haqi va unga ajratma uchun yo‘naltirilgan budjet mablag‘lari jami sog‘liqni saqlash tizimining budjet xarajatlarining o‘rtacha 82,5foizini tashkil etgan. Lekin ish haqi va unga ajratma uchun xarajatlar sog‘liqni saqlash tizimining umumiy budjet mablag‘laridagi ulushi oshib borish dinamikasi bilan o‘zgarmoqda. Demak, tibbiyot xodimlarining mehnatiga haq to‘lash tizimida ularni rag‘batlantirish o‘ziga xos tarzda shakllanmoqda.
Download Do'stlaringiz bilan baham: 
|