23-мавзу: якка ҳужайралар култураси

• 23-МАВЗУ: ЯККА ҲУЖАЙРАЛАР КУЛТУРАСИ

• Режа:
• 1.Якка хужайралардан фойдаланиш.
• 2.Якка хужайраларни олиш усуллари
• 3. Якка хужайраларни клонлаш

Ажратилган протопластлар културасидан ажратилган якка дурагай ҳужайра, ўзининг бўлиниши натижасида дурагай ҳужайралардан иборат клон ҳосил қилади. Бу эса тадқиқотчиларнинг ажратилган протопластлар културасидан дурагай (гибрид) ҳужайраларни аниқлаб, ажратиш ишларини енгиллаштиради. Бундан ташқари якка протопластларда соматик гибридизация жараёнини кузатиш осон кечади.

• Ажратилган протопластлар културасидан ажратилган якка дурагай ҳужайра, ўзининг бўлиниши натижасида дурагай ҳужайралардан иборат клон ҳосил қилади. Бу эса тадқиқотчиларнинг ажратилган протопластлар културасидан дурагай (гибрид) ҳужайраларни аниқлаб, ажратиш ишларини енгиллаштиради. Бундан ташқари якка протопластларда соматик гибридизация жараёнини кузатиш осон кечади.
• Якка ҳужайраларни ҳужайралар суспензиясидан, ўсимлик тўқималаридан, масалан, барг мезофилидан ферментлар ёрдамида мацерация қилинганидан сўнг, алоҳида протопластлардан эса ҳужайра девори тиклангандан сўнг ажратилади.
• Шунингдек, баъзида суспензион културани 15-30 мин. колбада тиндириб қўйиш орқали ҳам бир ҳужайрали фракцияларини олиш мумкин. Бунда йирик аргегатлар колба тагига чўкади, чўкма устидаги фракция фақат якка ҳужайралар ва майда агрегатлардан иборат бўлади. Агар бу усул орқали якка ҳужайралар фракциясини олиш имконияти бўлмаса, у ҳолда мацерацияловчи ферментлар ёрдамида сахароза градиентида центрифугалаш ёки филтрдан (нейлон ёки металл филтр) ўтказиш орқали олинади.

Якка ҳужайраларни клонлаш бир оз қийин. Чунки каллус тўқималари ўсадиган шароитда якка ҳужайралар бўлинмайди. Шунинг учун якка ҳужайраларнинг мажбурий бўлинишини амалга оширувчи махсус усуллар яратилган бўлиб, 1960 йилда Жонсон томонидан таклиф этилган «энага» усули шулар жумласидандир. Бу усулда якка ҳужайралар бўлинишини стимулловчи «энага» вазифасини алоҳида ҳужайралардан филтр қоғози ёрдамида ажратиб қўйилган каллус тўқималари бўлаклари бажаради. «энага» иштирокида алоҳида ҳужайралар бўлинади ва ҳужайранинг индивидуал колонияси – клонни ҳосил қилади.

• Якка ҳужайраларни клонлаш бир оз қийин. Чунки каллус тўқималари ўсадиган шароитда якка ҳужайралар бўлинмайди. Шунинг учун якка ҳужайраларнинг мажбурий бўлинишини амалга оширувчи махсус усуллар яратилган бўлиб, 1960 йилда Жонсон томонидан таклиф этилган «энага» усули шулар жумласидандир. Бу усулда якка ҳужайралар бўлинишини стимулловчи «энага» вазифасини алоҳида ҳужайралардан филтр қоғози ёрдамида ажратиб қўйилган каллус тўқималари бўлаклари бажаради. «энага» иштирокида алоҳида ҳужайралар бўлинади ва ҳужайранинг индивидуал колонияси – клонни ҳосил қилади.

• Микронихолларнинг in vitro шароитида тугунак хосил қилиш
• Либератор, 2. Умид, 3. Болдер. 4.Акроб

Опинлар –аминокислоталар, турли кетокислоталар ва шакарларнинг ҳосиласидир. Улар янги типдаги биологик фаол моддалар ҳисобланади ва фақатгина ўсимликларни бўртма галл тўқималарида учрайди, шунинг учун ҳам уларни бўртма галл ҳужайраларининг биокимёвий маркери сифатида қараш мумкин. Опинлар агробактериялар учун озуқа модда бўлиб хизмат қилади, аммо шиш тўқималари агробактериялар бўлмаган стерил шароитда опинларни синтез қилаверади. Опинларнинг уч типи маълум: нопалин, октопин ва агропин. Бактерияларнинг бир штамми октопин синтез қилувчи шишларни индукция қилса, бошқа штаммлари нопалин синтез қилувчисини индукция қилади.

• Опинлар –аминокислоталар, турли кетокислоталар ва шакарларнинг ҳосиласидир. Улар янги типдаги биологик фаол моддалар ҳисобланади ва фақатгина ўсимликларни бўртма галл тўқималарида учрайди, шунинг учун ҳам уларни бўртма галл ҳужайраларининг биокимёвий маркери сифатида қараш мумкин. Опинлар агробактериялар учун озуқа модда бўлиб хизмат қилади, аммо шиш тўқималари агробактериялар бўлмаган стерил шароитда опинларни синтез қилаверади. Опинларнинг уч типи маълум: нопалин, октопин ва агропин. Бактерияларнинг бир штамми октопин синтез қилувчи шишларни индукция қилса, бошқа штаммлари нопалин синтез қилувчисини индукция қилади.
• Шундай қилиб, агробактериялар томонидан индукцияланувчи «мослашган» ва шиш тўқималарнинг биринчи умумий хусусияти, ўзининг гормонини синтез қилиш хусусияти билан боғлиқ бўлган гормонга нисбатан эхтиёжсизлигидир. Галл шишларидаги бундай қобилият бактерия ҳужайрасидаги бегона генларни ўсимлик ҳужайраларига киритилиши натижасида пайдо бўлади. Кимёвий (мослашган) шиш ҳужайраларида бу хусусият гормонлар синтези учун жавобгар генларни депрессияси билан алоқадор бўлиши мумкин деб тахмин қилинади, аммо у мутация билан боғлиқ бўлиши хам мумкин.