28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

Miqdori	Bahosi, so’m
Summasi, so’m
1.03.94. qoldiq birinchi dekadada keldi ikkinchi — — uchinchi — — hammasi bo’lib chiqim oy davomida Fifo usuli bo’yicha Lifo usuli bo’yicha 1. 04. 94. qoldiq fifo usuli bo’yicha	12 25 15 30 70 60 —	10 10 9 8 —	125 250 135 240 625 569
lifo usuli bo’yicha	— 22 22	8 10	525 176 220

Fifo usuli bo’yicha hammasi bo’lib 60 dona sarf bo’lgan, shundan 37 ta (12+25) 10 sumdan baholaymiz 370 sum bo’ladi, qolgan (60-37), shundan 15 tasini 9 sumdan baholaymiz. Bu 135 sum bo’ladi. Qolgan (23-15)8 donasini 8 sumdan baholaymiz , bu 64 sumni tashkil etadi. Shunday qilib sotilgan 60 bona mahsulot 370+135+64=569 sumga teng bo’ladi.
Mazkur misol asosida 60 dona sotilgan mahsulotni lifo usuli bilan baholaymiz.
60 donani 30 tasini 8 sumdan baholaymiz, bu 240 so’mni tashkil etadi. qolgan 30 tadan 15 tasini 9 sumdan baholaganimizda 135 so’m chiqadi va nihoyat 15 tasini 10 sumdan baholaganimizda 150 sumni tashkil qiladi. Umumiy LIFO usuli bo’yicha 60 dona sotilgan mahsulot 240+135+150 = 525sumga baholandi.
Sarf qilingan mahsulot bilan qolgan mahsulot summalari, ikki xil usulda baholanganda, ularning natijalari har xil bo’ldi.
Moliyaviy qo’yilmalar buxgalteriya hisobi andozalariga muvofiq hisobga olinadi.
Majburiyatlar tomonlar kelishuviga muvofiq pulli ifodada aks ettiriladi. Sud qaroriga binoan yuzaga keladigan majburiyatlar tegishli summada aks ettiriladi. bo’lajak majburiyatlar haqiqiy dastlabki baholashga ko’ra aks ettiriladi.
Realizatsiyadan tushgan daromad, Sotishga tayyor mahsulotlarning tannarxi,
Sotilgan mahsulotning tannarxi, Realizatsiyadan olingan yalpi foyda
Xo’jalik mablag’’larini baholash usullari quyidagilardan tashkil topgan:

1. 
   yalpi identifikatsiya usuli, aniq xarajatlarga asoslangan bo’lib o’zaro almashtirilmaydigan konkret birliklari maxsus individual buyurtmalar bo’yicha ishlab chiqarilgan mahsulot, tovarlar va xizmatlarning tannarxini hisoblash uchun qo’llaniladi.
   
2. 
   o’rtacha tortilgan qiymat usuli- TMZ har bir birligining qiymati
   

hisobot davrining boshida bir turli TMZ birliklari va hisobot davri davomida sotib olingan yoki ishlab chiqarilgan bir turli TMZ birliklarining o’rtacha tortilgan qiymati bo’yicha aniqlanadi. TMZ birligining o’rtacha tortilgan qiymati TMZning butun qiymati Ushbu zaxiralar birliklarining soniga bo’lish bilan aniqlanadi.
V) birinchi xarid baholari bo’yicha baholash usuli (FIFO- birinchi
kirim-birinchi chiqim)-birinchi navbatda sotib olingan tovarlarning tannarxi birinchi navbatda sotib yuborilgan tovarlarga olib borilishi kerak degan tartibga asoslangan.
G) oxirgi xarid narxlari bo’yicha baholash usuli (LIFO) oxirgi xarid qilingan tovarlarning tannarxi birinchi navbatda sotilgan tovarlarning qiymatini aniqlash uchun, hisobot davrining oxiriga bo’lgan zaxiralarning tannarxi esa birinchi navbatda xarid qilingan tovarlarning tannarxi asosida hisobga olinadi, degan taxminga asoslangan.
Masalan: Tovar-moddiy zaxiralarning tannarxini hisoblash usullari.
«Maxmud» kompaniyasi yil davomida quyidagi TMZni xarid qildi:
Yil oxirida omborxonada 400 birlik mahsulot bor edi.
Realizatsiyadan kelgan sof tushum 1250000 so’mni tashkil etdi.

1. 
   Birinchi xarid narxlarida baholash usuli (FIFO) ni qo’llab, sotilgan mahsulotning tannarxini va davr oxiridagi zaxiralarga taqsimlangan xarajatlar quyidagi tartibda aniqlanadi
   

	Birliklarning xajmi	Mahsulot birligining bahosi	Umumiy qiymat
15 yanvar	500	600 so’m	300000 so’m
22 may	800	700 so’m	560000 so’m
10 sentyabr	600	800 so’m	480000 so’m
Jami:	1900	-	1340000 so’m

Realizatsiyadan tushgan daromad 1250000

Sotishga tayyor mahsulotlarning tannarxi 1340000

Davr oxiridagi TMZ (400 x 800 so’m) 320000

Sotilgan mahsulotning tannarxi 1020000

Realizatsiyadan olingan yalpi foyda 230000

2. 
   O’rtacha tortilgan qiymat usulini qo’llab, sotilgan mahsulotning tannarxini va hisobot davrining oxiridagi zaxiralarga taqsimlangan xarajatlar quyidagi tartibda aniqlanadi:
   

Tovar birligining o’rtacha hisoblangan qiymati
(1340000.1900)705,3 so’m

Realizatsiyadan tushgan daromad 1250000

Sotishga tayyor mahsulotlarning tannarxi 1340000

Davr oxiridagi TMZ (400 x 705,3 so’m) 282120

Sotilgan mahsulotning tannarxi 1057880

Realizatsiyadan olingan yalpi foyda 192120

3. Oxirgi xarid narxlarida baholash usuli (LIFO)ni qo’llab, sotilgan mahsulotlarning tannarxi va davr oxiridagi zaxiralarga taqsimlangan xarajatlar quyidagi tartibda aniqlanadi:

Realizatsiyadan tushgan daromad 1250000

Sotishga tayyor mahsulotlarning tannarxi 1340000

Davr oxiridagi TMZ (400 x 600 so’m) 240000

Sotilgan mahsulotning tannarxi 1100000

Sotuvdan kelgan yalpi foyda 150000