28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari
Download 0.95 Mb.
|
buxgalteriya hisobi fanidan
- Bu sahifa navigatsiya:
- Balans 660200 Balans 660200
Yuqorida ko’rsatilgan operatsiyalar balansda sodir bo’lishi kuzatiladigan o’zgarishlarni o’zida mujassamlashtirgandir (balansning tub o’zgarishlari). Ko’rib chiqilgan oldingi ikkita operatsiyada balansning faqat aktiv yoki faqat passivida o’zgarish yuz berib, unda bir moddaning ikkinchi bir moddaga qiymat jihatdan qayta guruhlanishi sodir bo’ladi. Lekin balansning aktiv va passiv tomonlaridagi summalari o’zgarmasdan qoladi. Bu birinchi va ikkinchi tipdagi o’zgarishlardir. Qolgan operatsiyalar balansning aktiv va passiv tomonlaridagi moddalarga ta’siri qiladi. Bunda ikkala moddaning ko’payishi (3-operatsiya) yoki kamayishi (4- operatsiya) yuz beradi. Balansning jami esa, mos ravishda ko’payadi yoki kamayadi. Bu balansning uchinchi va to’rtinchi tip o’zgarishlari deyiladi. Balansning xo’jalik operatsiyalari tahsirida o’zgarishlari 1-tip o’zgarish. Balansning aktivida sodir bo’lib balansning jami o’zgarmaydi. 2-tip o’zgarish. Balansning passivida sodir bo’lib balansning jami o’zgarmaydi. tip o’zgarish Balansning aktiv va passivida sodir bo’lib, balansning jami ortadi. 4-tip o’zgarish. Balansning aktiv va passivida sodir bo’lib, balansning jami kamayadi. BALANS 6- jadval
Korxonaning xo’jalik mablag’’lari va ularning tashkil topish manbaalari to’g’risidagi umumlashgan mao-lumotlarni buxgalteriya balansidan olish mumkin. Buxgalteriya balansi xo’jalik mablag’’lari va ularning manbaalarini maolum bir davrga bo’lgan holatini aks ettiradi. Korxonaning kundalik xo’jalik faoliyatida esa turli tuman bir qancha xo’jalik operatsiyalari (ta’minototchilardan xom ashyo kelib tushishi, ishchilarga ish haqi hisoblanadi, asosiy vositalarni eskirishi summasi hisoblanadi ) ro’y beradi. Ushbu xo’jalik operatsiyalarini joriy nazorat qilish va ularni maolum bir tizimiga solish zarurati tug’iladi. Bu operatsiyalarni balansda bevosita aks ettirish imkoniyati yo’q, chunki har bir xo’jalik operatsyasidan keyin yangi balans tuzishga to’g’ri keladi. Faraz qilaylik korxona xo’jalik faoliyatida bir oy davomida 10000 ta xo’jalik operatsiya ro’y bersa, u holda 10000 marta balans tuzishga to’g’ri keladi. SHuning uchun oyning boshida balans tuzilib oy davomida ro’y bergan operatsiyalarni bir tizimga solib turish uchun buxgalteriya hisobi schyotlaridan foydalanamiz. SHuning uchun bu oraliq davr mobaynida xo’jalik operatsiyalar natijasida ro’y bergan o’zgarishlarni xo’jalik mablag’’lari va ularning tashkil topishi manbaalariga ta’siriini buxgalteriya hisobi schyotlarida aks ettiriladi.
Buxgalteriya hisobi schyotlari deb xo’jalik mablag’’lari va ularning tashkil topish manbaalari hamda xo’jalik jarayonlarini xolati va ro’y bergan xo’jalik operatsiyalarining iqtisodiy mazmuniga ko’ra guruxlash va joriy nazorat qilishga aytiladi. Har bir buxgalteriya hisobi schyoti tuzilishi bo’yicha faqat bir turdagi mablag’’larni va ularni tashkil topish manbaalarini aks ettiradi. Xo’jalik mablag’’lari va ularni tashkil topish manbaalari hamda xo’jalik jarayonilari uchun alohida schyotlar ochiladi. Ochilgan schyotlarda dastlab xo’jalik mblaglari va ularni tashkil topish manbaalarining xolati boshlangich qoldiq sifatida yoziladi va so’ngra ro’y bergan xo’jalik operatsiyalari aks ettiriladi. Ro’y bergan xo’jalik operatsiyalari natijasida xo’jalik mablag’’lari va ularni tashkil topish manbaalarini ko’payishi va kamayishi alohida - alohida aks ettiriladi. SHuning uchun schyotlarning tashqi ko’rinishi ikki tomonli jadvalga o’xshaydi. Schyotning bir tomoni yaoni chap tomoni Debet ung tomoni Kredit deb ataladi. Debet so’zi lotincha so’zdan olingan blib kazdor degan, Kredit so’zi xam lotinchadan olingan bo’lib “ishonadi” mao’nolarni bildiradi. Xozirgi paytda o’zining tub maonosini yo’qotgan “Debet” va “Kredit” so’zlari buxgalteriya faning dastlabki rivojlanish yo’llarida qo’llanilgan bo’lib, bugungi kunda shunchaki schyotning o’ng va chap tomonlari degan sharli belgi bo’lib kolgan.
| |||||||||||||||||||||||||||||||
