29-mavzu: Transport tarmoq texnologiyalari

1.1-rasmda raqmli texnologiyalarga kiradigan turli

• 
  1.1-rasmda raqmli texnologiyalarga kiradigan turli
  
• 
  telekommunikasion tizimlarning qo‘llanilishi sohalari shartli
  
• 
  diagrammasi keltirilgan. Ikkita katta asosiy qo‘llanish sohalarini Yerning
  
• 
  sun'iy yo‘ldoshili (ESY) aloqa tizimlari va optik tolali aloqa tizimlari
  
• 
  (OTAT) egallaydi.
  

YeSYli aloqa tizimlarining xarakterli o‘ziga xos xususiyalariga

• 
  YeSYli aloqa tizimlarining xarakterli o‘ziga xos xususiyalariga
  
• 
  nisbatan uncha katta bo‘lmagan ma'lumotlar hajmlarini yer sirtining
  
• 
  sezilarli maydonlarini qamrab olish bilan (global tizimlarni qurishgacha)
  
• 
  juda katta olis maofalarga uzatish (10 – 60 Mbit/cgacha tezliklarda)
  
• 
  imkoniyati kiradi. Uzatiladigan ma'lumotlar hajmini cheklash Yerla ma'qul
  
• 
  elektromagnit holatni ta'minlash maqsadlarida nurlantiriladigan
  
• 
  signallar quvvatini chegaralash orqali aniqlanadi.
  
• 
  Optik tolali aloqa tizimlari (OTAT) eng katta ma'lumotlar
  
• 
  hajmlarini bir necha minglab kilometrlargacha masofalarga (raqamli
  
• 
  oqimlarni uzatish tezliklari 1 Tbit/slardan ortadi) ishonchli uzatishga
  
• 
  imkon beradi. Masofalar qisqarishi bilan OTATni joriy etishdani
  
• 
  iqtisodiy samara kamayishi mumkin va har bir aniq holda sinchiklab
  
• 
  tekshirishni o‘tkazish talab qilinadi
  
• 
  Yer usti simsiz tizimlari zamonaviy ma'lumotlarni uzatish
  
• 
  tizimlarida orasida optik tolali va sun'iy yo‘ldoshli tuzilmalar bilan
  
• 
  muvaffaqiyatli raqobatlashish bilan, ayniqsa uncha katta bo‘lmagan
  
• 
  mosfalarga aloqada juda sezilarli rolni o‘ynaydi. Yer usti radio vositalari
  
• 
  sohasidagi texnologik yechimlarda inqilobiy o‘zgarishlar bo‘lib o‘tdi. Bir
  
• 
  necha o‘n minglab kilometrlargacha masofalarda aloqani mikroto‘lqinli aloqa
  
• 
  tizimlari ta'minlaydi ularning ishlash tezligi sekundiga yuzlab
  
• 
  megabitlardan ortadi.
  

Simsiz qo'ng'iroq- Nasampered - kabel tizimisiz stantsiyadagi ma'lumotlarni uzatish imkoniyati. Dartsiz slingning afzalligi - o'rnatish qulayligi. Agar ofisga jismoniy kabel yotqizish kerak bo'lmasa, o'rnatish jarayoni tez va iqtisodiy jihatdan samarali bo'lishi mumkin. Dartsiz ulanish, shuningdek, omborlar va zavod binolari kabi muhim kirish mumkin bo'lgan ob'ektlarga ulanishi oson. Vitrati pobudovu svyazka bo'yicha dart holda arzon bo'lganlar bilan olish uchun, tebranish muammolari simlar va sim jarayoni bilan bog'liq simlar yotqizish tashkil etish bilan bartaraf esa.
Simsiz ulanish uchun bugungi kunda eng kengaytirilgan va mavjud bo'lgan Wi-Fi, GSM, Bluetooth kabi axborot uzatish texnologiyalarining uchta oilasi. Ushbu texnologiyalar mumkin bo'lgan hujumlardan himoya qilish nuqtai nazaridan batafsil ko'rib chiqiladi.
Wi-Fi texnologiyasi (simsiz sodiqlik qisqa versiyasi - "Bezdrotova nadíyníst") kompyuterlar katta soni bilan zastosovuêtsya. Boshqa so'zlar bilan aytganda, simsiz ulanish o'lchovga. Bugungi kunda eng istiqbolli texnologiyalardan biri bu kompyuter havolasi xonasidir.
GSM - (Global System for Mobile Communications - rukhomi ob'ektlari bilan aloqa qilish uchun global tizim). GSM texnologiyasi Group Special Mobile kompaniyasida tug'ilgan, chunki u GSM tezligini, tezlik texnologiyasi mobil telefonlar uchun global tizimning shifrini ochishni olib tashladi.
Bluetooth - bu texnologiya shaxsiy ofis ma'lumotlarining muhim ma'lumotlarini almashtirish usuli bilan jetsiz uzatish tarqalgan kichik kuchlanish ma'lumotlari tugmachali texnologiya gacha bo'lgan mobil telefonlar va minigarnituralar kabi ko'chma qo'shimchalarning keng doirasi bilan mobil telefonlar, signal sensorlari va telemetriya, elektron yozuvlar va ichak kompyuterlari.
Wi-Fi - ce zamonaviy texnologiya jetsiz kirish Internetda. Qo'shimcha maxsus radio kirish uchun Wi-Fi texnologiyasi uchun Internetga kirish talab qilinadi. (AP kirish nuqtasi).
Ushbu turli xil Wi-Fi choralaridan foydalaning:
Birinchisi 5 gigagertsli chastotada, oxirgisi 2,4 gigagertsli chastotada ishlaydi. Teri turi maê raznu Men binoning yonidan o'taman(nazariy jihatdan mumkin bo'lgan maksimal tezlik):
801.11a ce 54 Mb/s uchun;
801.11b tse 11 Mb/s uchun;
801.11g ce 54 Mb/s uchun;
801.11n ce 600 Mb/s uchun.
U simsiz tarmoq bo'lsin, u ikkita asosiy komponentdan iborat - simsiz ulanish nuqtasi, simsiz tarmoq mijozi (ad-hoc rejimi, buning uchun simsiz tarmoq mijozi kirish nuqtasi ishtirokisiz bir-biriga ulanadi). standartlar dartsiz bog'lanish 802.11a/b/g ga binoan, ma'lumotlarning autentifikatsiyasining turli mexanizmlari uzatilgunga qadar bir qator xavfsizlik mexanizmlari uzatiladi.

13-Mavzu: Hujjatli aloqa tarmog`i.

Aloqa — turli vositalar yorda-mida axborotlarni uzatish va kabul ki-lish; xalq xoʻjaligining pochta, tele-fon, telegraf, radio, televideniye va boshqa orqali axborotlarni uzatish va qabul kilishni (pochta orqali buyumlar yubo-rishni ham) taʼminlaydigan tarmogʻi. Aloqa jamiyatning ishlab chiqarish-xoʻjalik faoliya-tida, davlat, qurolli kuchlar va jami transport turlarini boshqarishda, shuningdek aholining madaniy-mai-shiy ehtiyojlarini qondirishda muhim ahamiyatga ega. Qadimda xabarlar bir manziddan ikkinchisiga choparlar, kabutarlar yor-damida yetkazilgan, ularni uzatishda shartli signallar — gulxanlar, chiroqlar, har xil ovoz chiqaruvchi asbo-blar qoʻllanilgan.
Keyinchalik xabarlar yozma holda joʻnatiladigan boʻldi, natijada pochta aloqasi paydo boʻldi. Sanoat va savdo taraqqiyotining jadal sur’atlari axborotlarni tez yetkazishga imkoniyat yaratadigan yangi Aloqa usullariga katta ehtiyojni yuzaga keltirdi. 18-asr oxirida optik aloqa paydo boʻldi, 19-asrda axborotlarni sim orqali katta tezlikda uzatishning elektr usullari kashf etildi. 1832-yilda P. L. Shilling elektr telegrafii yaratdi. 1837-yilda S. Morze elektromagnit telegraf apparatini (qarang Telegraf ayaoqasi), 1876-yilda A. G. Bell telefonii (qarang Telefon aloqasi) kashf etdi. A. taraqqiyotida navbatdagi eng muhim boskich — A. S. Popov tomonidan Simeiz aloqa — radioaloqaning yaratilishi boʻldi. Shundan soʻng A. vo-sitalarining texnika taraqkiyoti tez sur’atlarda bordi, axborotlarni ishon-chli va tez uzatishi, quvvati va liniyalari soni jihatidan katta ustunlikka ega boʻlgan yangi tizimlar paydo boʻldi va keng qoʻllanila boshladi.
20-asrning 60 — 70-yillarida A. vositalarining kosmik (Yerning sunʼiy yoʻldoshlari orqali) tizimlari yaratildi (qarang Kosmik aloqa). Qoʻllaniladigan texnika vositalari xa-rakteriga koʻra A. pochta A.si va elektr A.siga boʻlinadi (qarang Elektr aloqa).Hozirgi davrda A. barcha mamlakatlarda iqtisodiyotning eng muhim tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Ak-sariyat rivojlangan mamlakatlarda A.ni rivojlantirish ishlariga yetarli hajmda mablagʻlar sarflanadi.20-asrning 90-yillarida Oʻzbekistonda rivojlangan A. korxonalari aholiga hamda xalq xoʻjaligiga pochta, tele-graf hamda mahalliy, shaharlararo, xalqaro telefon A. xizmati koʻrsatadi, shuningdek respublikada radioaloqa, radioeshittirish va televideniyeni texnika vositalari bilan taʼminlaydi.
Respublikaning A. majmuasi pochta, matbuottarqatish, uyali (radiotelefon) A., elektr A., kosmik yoʻldoshlar orqali A. turlarini qamraydi. Oʻzbekiston Respublikasida idora-viy ichki A. tarmoqlari (ayrim vazirliklar, tashkilotlar hamda shaxta, zavod, xoʻjaliklarning bevosita oʻziga qarashli A. vositalari) ham mavjud. Oʻzbekiston mustaqillikka erishga-nidan keyin bozor iqtisodiyotiga oʻtish jarayonida milliy telekommunika-siya tarmogʻini rivojlantirish va uni mustaqil boshqarish muhim vazifaga aylandi.
1992-yil 13-yanvarda Oʻzbekiston Respublikasining „Aloqa toʻgʻrisida“ qonuni qabul qilindi. Pochta A.si, axbo-rot tizimlari va telekommunikatsiyalar sohasida boshqaruvni yanada takommil-363lashtirish maqsadlarida 1997-yil 23-iyunda respublika Aloqa vazirligi Pochta va telekommunikatsiyalar Agentligiga ay-lantirildi. Agentlik tarkibida A.ning ishlab chiqarish-xoʻjalik, texnologik masalalari bilan shugʻullanadigan „Mahalliy tele-kom“, „Xalqaro telekom“ aksiyadorlik kompaniyalari hamda „Oʻzbekiston po-chtasi“ davlat-aksiyadorlik kompaniyasi tashkil etildi.

1. 
   korxonalari uchun muhandislar 5 ixtisoslik boʻyicha Toshkent elektrotex-nika aloqa instituti (1955) va uning Termiz filiali (1991)da, texniklar Toshkent aloqa kolleji (1991; 1930 — 40 yillarda Oʻrta Osiyo aloqa texnikumi: 1940 — 91 yillarda Toshkent aloqa politexniku-mi), Nukus politexnikumining aloqa boʻlimida tayyorlanadi.1992-yili Oʻzbekiston Xalqaro elektr-aloqa ittifoqiga aʼzo boʻlib kirdi.
   
2. 
   Bu esa Oʻzbekistonning telekommunikatsiya sohasida xalqaro hamkorlik qilishi uchun keng yoʻl ochdi. Oʻzbekistonda A. tarmogʻini jahon andozalariga javob be-radigan darajaga koʻtarish uchun Xalqaro elektr aloqa ittifoqi muntazam koʻmak berib kelmoqda. 1992-2000-yillarda AQSH, Yaponiya, Germaniya, Indoneziya, Italiya, Malayziya, Buyuk Britaniya, Janubiy Koreya, Turkiya, Xitoy mamlakatlarida-gi yetakchi firmalar bilan Oʻzbekistonda elektr A. tarmoqlarini rivojlantirish boʻyicha xalqaro hamkorlik yaxshi samara berdi.
   

Aloqa sohasidagi munosabatlarning ob’yektlari pochta jo‘natmalarini qabul qilib olish, tashish va ko‘rsatilgan joyga yetkazib berish vositalarining yig‘indisi bo‘lgan pochta aloqasi tarmoqlaridan hamda bir yoki bir nechta uzatish turlarini: telefon, telegraf, faksimil uzatishlarni, hujjatli xabarlarning boshqa turlari ma’lumotlarini uzatishni, televideniye va radioeshittirish dasturlarini translyasiya qilishni ta’minlovchi telekommunikatsiyalar vositalari yig‘indisi bo‘lgan telekommunikatsiyalar tarmoqlaridan iborat.
korxonalari uchun muhandislar 5 ixtisoslik boʻyicha Toshkent elektrotex-nika aloqa instituti (1955) va uning Termiz filiali (1991)da, texniklar Toshkent aloqa kolleji (1991; 1930 — 40 yillarda Oʻrta Osiyo aloqa texnikumi: 1940 — 91 yillarda Toshkent aloqa politexniku-mi), Nukus politexnikumining aloqa boʻlimida tayyorlanadi.1992-yili Oʻzbekiston Xalqaro elektr-aloqa ittifoqiga aʼzo boʻlib kirdi.
Bu esa Oʻzbekistonning telekommunikatsiya sohasida xalqaro hamkorlik qilishi uchun keng yoʻl ochdi. Oʻzbekistonda A. tarmogʻini jahon andozalariga javob be-radigan darajaga koʻtarish uchun Xalqaro elektr aloqa ittifoqi muntazam koʻmak berib kelmoqda. 1992-2000-yillarda AQSH, Yaponiya, Germaniya, Indoneziya, Italiya, Malayziya, Buyuk Britaniya, Janubiy Koreya, Turkiya, Xitoy mamlakatlarida-gi yetakchi firmalar bilan Oʻzbekistonda elektr A. tarmoqlarini rivojlantirish boʻyicha xalqaro hamkorlik yaxshi samara berdi.

12-Mavzu.Telekommunikatsiya xizmatlarini ko`rsatish tamoyillari.
Zamonaviy telekommunikatsiya infratuzilmasining barpo etilishi raqamli iqtisodiyot rivojlanishi uchun eng muhim omillardan biri. Bu borada Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi tomonidan bir qator ishlar amalga oshirilmoqda.
Bugungi kunda xalqaro internet tarmog‘iga ulanishning umumiy o‘tkazuvchanlik imkoniyatini 1 800 Gigabit/sekundni tashkil etib, amalga oshirilayotgan loyihalar natijasida 2022 yil yakuniga qadar 3 200 Gigabit/sekundgacha kengaytiriladi.
2021 yilda ma’lumotlar uzatish tarmog‘ining o‘tkazuvchanlik qobiliyati viloyat va tuman markazlari darajasida 1,5 barobarga oshdi.
Telekommunikatsiya tarmog‘ini rivojlantirish maqsadida qo‘shimcha 50 ming kilometr optik-tolali aloqa liniyalari qurilib, ularning umumiy uzunligi 118 ming kilometr yetkazildi, va buning natijasida aholi maskanlarining 67 foiziga mazkur tarmoq kirib bordi. Optik tarmoqni kengaytirish bo‘yicha amalga oshirilayotgan ishlar kelgusi yillarda ham shu sur’atda davom ettirilishi belgilangan.
Aholiga yuqori tezlikdagi internet xizmatlarini ko‘rsatish qurilmalarining umumiy sig‘imi 3,6 mln.ga yetkazildi.
Mobil aloqa xizmatlarini rivojlantirish maqsadida, mobil internet tezligi 1,5 barobar oshirildi va 2021-yilda 14 150 ta qo‘shimcha tayanch stansiyalari o‘rnatilib, ularning umumiy soni 45 890 taga yetkazildi.
Operator va provayderlarga Internet xizmatlari uchun tarif o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 42,9 foizga arzonlashtirilib, 1 Mbit/s uchun 30,0 ming so‘mni tashkil etmoqda.
Bugungi kunga kelib 95 foiz aholi maskanlari mobil internet bilan qamrab olingan, 54 foiz uy xo‘jaliklariga yuqori tezlikdagi internetga ulanish imkoni yaratilgan.
Respublikada raqamli infratuzilmani jadal rivojlantirish, shahar va qishloq hududlari o‘rtasidagi “raqamli tafovut”ni bartaraf etish hamda taqdim etilayotgan xizmatlar sifatini oshirish uchun zarur shart-sharoitlar yaratish maqsadida, vazifalar belgilab olingan.
Kelgusi to‘rt yilda optik tolali aloqa liniyalarini respublikadagi barcha aholi maskanlariga yetkazib borish, barcha xonadonlar uchun yuqori tezlikdagi internetdan foydalanish imkoniyatini yaratish hamda xalqaro va davlat ahamiyatiga molik avtomobil yo‘llarini mobil internet qamrovi bilan ta’minlanadi.
Buxoro, Farg‘ona va Toshkent viloyatlarida yirik ma’lumotlarni saqlash va qayta ishlash markazlari quriladi.
Respublikada telekommunikatsiya operatorlarining raqamli infratuzilmani rivojlatirish bo‘yicha ishlarini qo‘llab-quvvatlash, soliq yukini imkon qadar maqbullashtirish va imtiyozlar berish ishlari amalga oshiriladi.
Olib kiriladigan telekommunikatsiya uskunalari va qurilmalarini, noutbuklarni bojxona to‘lovlaridan ozod etish, jalb qilinadigan chet el kreditlari bo‘yicha Davlat kafolatini berish choralari ko‘riladi.
Sohada faoliyat yurituvchi tadbirkorlik sub’ektlariga imtiyoz va preferensiyalar berish orqali telekommunikatsiyalar sohasida raqobat muhitini rivojlantiriladi.
Davlatimiz rahbari tomonidan ushbu yo‘nalishga berilayotgan e’tibor bir maqsadga yo‘naltirilgan – aholiga sifatli va zamonaviy telekommunikatsiya va raqamli xizmatlarni ko‘rsatish hamda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish uchun barcha imkoniyatlar yaratiladi.