3 – Ma’ruza Energiya va impulsning saqlanish qonuni. Mexanik ish va quvvat. Mexanik energiya. Energiyaning saqlanish qonuni. Butun olam tortishish qonunlari. Kepler qonunlari. Mexanik ish va quvvat. Mexanik energiya

Impuls. Impulsning saqlanish qonuni.Biror sistema tarkibidagi xar bir jismga ichki va tashqi kuchlar ta’sir etishi mumkin. Jismlarning o‘zaro bir birlariga ko‘rsatayotgan ta’sir kuchlari ichki kuchlarni tashkil qiladi. Sistemadagi jismlarning sistemadan tashqaridagi jismlar bilan o‘zaro ta’sirlanishi natijasida vujudga keluvchi kuchlar tashqi kuchlar bo‘ladi.

Nyutonning ikkinchi qonunini i - tartib nomerli jismga tadbiq etib, quyidagicha yozish mumkin:

(4.1)

bunda R_i - i - tartib nomerli jismning impulsi, va jismga ta’sir etayotgan ichki va tashqi kuchlarning mos ravishdagi yig‘indilari.

(4.1) ni sistemadagi barcha jismlar uchun quyidagicha yozamiz:

, , …………,
YUqoridagi tenliklarni xadma - xad qo‘shib chiqsak

(4.2)

xosil bo‘ladi. (4.2) da kattalik sistemaning to‘la impulsini ifodalaydi. (4.2) ifodaga Nyutonning uchinchi qonunini tatbiq etib ya’ni sistemadagi jismlarning bir-birlariga ko‘rsatayotgan o‘zaro ta’sir kuchlari miqdor jixatidan teng va yo‘nalishlari bo‘yicha qarama-qarshi ekanligini e’tiborga olib, xamma ichki kuchlarning yig‘indisi 0 ga teng degan xulosaga kelamiz. YUqoridagilarni xisobga olgan xolda (4.2) ni quyidagicha yozamiz.

(4.3)

Sistemaning to‘la impulsidan vaqt bo‘yicha olingan birinchi tartibli xosila sistemadagi jismlarga ta’sir etayotgan tashqi kuchlariing yig‘indisiga teng ekan. Agar sistemadagi jismlarga xech qanday tashqi kuchlar ta’sir etmasa, ya’ni sistema berk sistemadan iborat bo‘lsa yoki tashqi kuchlarning yig‘indisi 0 ga teng bo‘lsa, (4.3) quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi.

yoki (4.4)

formuladan ko‘rinadiki, sistemaning to‘la impulsi vaqt o‘tishi bilan o‘zgarmaydi va qymatini saqab qoladi.