3 -tema. Kompyuter tarmaqları hám olardıń túrleri. Internet global baylanıs tarmaǵı

Sawal hám tapsırmalar

1. 
   Informatsion resurs ne?
   
2. 
   Jamiyettiń informattsiyalasıwın aytıp beriń?
   
3. 
   Informatsion sistema degen ne?
   
4. 
   Informatsion texnologiya degen ne?
   
5. 
   Kompyuter tarmaǵı ne?
   
6. 
   Informatsion sistemaǵa misallar keltiriń?.
   
7. 
   Tarmaq abonenti ne?
   

INTERNETTIŃ JARATILIW TÁRIYXI
Reje:
Internet texnologiyasın dúziw boyınsha isler
ARPANET tarmaǵınıń jaratılıwı

Internet 1969 jılı jaratılǵan dep esaplanadı. Usı jılı AQSH Qorǵanıw ministrligi tárepinen EEM tarmaǵı dúzildi. Bul tarmaqqa jalǵanǵan barlıq EEM ler teń huqıqqa iye bolıp, olar arasındaǵı baylanısıw múmkin bolǵan barlıq sharayatlarda (sonıń ishinde yadro urısı bolǵan halda da) úzilmeytuǵın qılıp isleniwi, usı EEM leriń ayırımları joq qılınǵan waqıtta da bul tarmaq jumısın dawam ettiriwi kerek edi. EEM ler waqıttıń ótiwi menen rawajlandı, olardıń iyelep turǵan orını kishireydi hám aqırı kompyuterge aylandı.

1966 jılı Devense Advanced Research Proects Agency (DARPA) agentligi usı waqıttaǵı programmist L. Robertsti ARPANET kompyuterler tarmaǵı (túri) proektin realizatsiya qılıwǵa múrajat etti hám tómendegi tapsırmalardı beriwdi:

• 
  Ilimiy-izertlew mekemelerin biri –biri menen biriktiriw
  
• 
  Kompyuterlik kommunikatsiya oblastı boyısha eksperimentler ótkeriw
  
• 
  Yadro urısı waqtında baylanıstı uslap turıwdı úyreniw
  
• 
  Urıs waqtında áskeriy hám puxaralıq obektlerdi basqarıwdıń oraylastırılmaǵan kontseptsiyasın islep shıǵıw
  

AQSH universitetleriniń bir qansha alımları usı tarmaqtı dúziwge kóp kúsh sarp etti. Birden-bir informatsion sistemaǵa biriktirilgen kompyuterler haqqındaǵı pikir usı waqıt hesh kimniń miyine kelgeni joq. Olar dáslep sanı kóp bolmaǵan kompyuterleri modem dep atalıwshı baylanıstırıwshı buwın járdeminde telefon sımları arqalı baylanıstırıp kórgende baylanıstırıwshı orayǵa iye emes eń birinshi informatson tarmaq (túr ) alındı. Hár bir EEM teń huqıqqa iye boldi. Bul tarmaq boyınsha islew tártibi protokolǵa (biz bul kursta protokol haqqında aytılǵanda kompyuterler arasında maǵlıwmatlardı almastırıwdı ámelge asıratuǵın http, ftp kibi kompyuterler tilinde jazılǵan standarttı túsinemiz. Usı standart boyınsha kompyuterler biri-biri menen informatsiyalar almasadı) jazıladı. Solay etip, IP (Internet Protocol) protokolı payda boladı (Mashina tilinde jazılǵan qaǵıydalardıń toplamınan ibarat protokoldıń atı). Onnan keyin jumıstı stantsiyalar hám Unix operatsion sisteması jaratıldı. Tek Unix operatsion sisteması IP protokolın túsine aladı. Jumıstı stantsiyalar ARPANET tarmaǵı menen biriktirildi.Sonnan keyin AQSH tıń Milliy ilimiy birlespesi payda etildi. Bul birlespeniń bes kompyuter orayı bar edi. Olardı da ARPAnet penen biriktirip kórdi. Biraq natiyje bermedi. Telefon sımları arqalı biriktiriw de natiyje bermedi. Usı islerdiń tiykarında bir adamnıń másláhátine qaradı: Tarmaqları biriktiriw múmkinshiligi bar waqıtta AQSH tagı barlıq kompyuterlerdi bir–biri menen biriktirip júriwdiń qanday zárúriyatı bar? Solay etip tarmaqlar tarmaǵı (ruscha set setey) bolǵan Internet payda boldı.
Internet texnologiyasın dúziw boyınsha isler 70 jıllarıń ortalarında joqarıda aytılıp ótilgen DARPA agentliginde baslandı. 1977-79 jıllarda tarmaqtıń arxitekturası da hám protokolı TCP/IP (bul protokol informatsiya almasıw protokolı dep te ataladı) Házirgi kúnlerdegi túrine jetti. Bul protokol qálegen túrdegi kompyuterdegi maǵlıwmatlar menen almasıwǵa hám tarmaqqa jalǵanǵan barlıq kompyuterler ushın at beriwge múmkinshilik berdi (bul attı IP adres deb aytamız). Usı waqıtlarda DARPA agentligi tarmaqlar dúziw boyınsha belgili agentlik bolıp ketti hám bul boyınsha óziniń ideyaların ARPANET tarmaǵında sınap kórdi. Hár túrli tarmaqlar texnologiyalarıniń tez rawajlanıwı DARPA agentliginiń endi payda bolatuǵın Internettiń printsiplerin taratıw boyınsha alıp baratuǵın islerine ilgerilewler berdi.
DARPA agentligi óziniń islerin ashıq túrde júritkenine baylanıslı hár túrli gruppalar bul islerge úlken qızıǵıwshılıq penen qaradı hám qatnasıw múmkinshiligine iye boldı. Hámmeniń diqqatın global masshtablarǵa iye bolǵan tarmaqtı dúziwge qaratıldı. Bul jóneliste DARPA agentligi bir qansha ushırasıwlar sholkemlestirdi hám usı ushırasıwlarda birqansha injenerler hám alımlar ózleriniń pikirlerin ayteı. Eksperimentlerdiń nátiyjelerin másláhátlesip kórdi. 1979 jılǵa kelip TCP/IP di dúziwge úlken kúshler qaratıldı hám bolatuǵın tarmaqtıń arxitekturası menen protokolın dúziwdi koordinatsiyalaw hám bul islerge basshılıq etiw ushın formal emes komissiya dúziw haqqında qaraq qabıl qılındı. Internet Control and Configuration Board (ICCB) dep atalatuǵın bul gruppa 1983 jılǵa shekem isledi (jaqında qayta shólkemlestirildi).80 jıllarıń basları Internettiń real tarmaǵınıń payda bolǵan waqıtı dep sanaladı (ayırim ádebiyatlarda Internettiń jaratilǵan jılı 1979).
Internet texnologiyasına tolǵı menen ótiw 1983 jılda ámelge asırıldı. Bul dáwirde ARPANET tarmaǵı bir-birinen ǵárezsiz eki tarmaqya ajıratılǵan edi. Olardan biri izertlew islerin alıp barıw ushın baǵdarlanǵan bolıp ARPANET atı menen, ekinshisi masshtabı boyınsha úlken bolgan tarmaq MILNET áskeriy kommunikatsiyalarǵa juwap berdi.
90 jıllardıń baslarında Internet AQSH hám Evropadagı júzlegen tarmaqları biriktirdi. Bul tarmaqqa ilimiy-izertlew institutları menen universitetlerden basqa kompyuter kompaniyalarıi, neft, avtomobil, elektron industriya, telefon kompaniyaları qosıldı. Usını menen birge birqansha shólkemler TCP/IP di ózleriniń tarmaqların dúziw ushın qollana basladı. Búgingi kún Internet insan ómiriniń barlıq sferalarına kirip keldi.

Solay etip:

1969-jılı ARPANET(Advamnsed Research Project Agency)- telefon tarmaqları menen kompyuterlerdi biriktiriw boyınsha ótkerilgen dáslepki tajiriybe. Sponsorı AQSH qorǵaıw miistrligi
1972-jılı- birinshi xalıqaralıq baylanıs ARPANET: Angliya hám Norvegiya
1974 jıl- TSR ni anıq sertifikatlastırıw
1976 jıl- TSR&T Bell Labs ta UUCP(Unix-to-Unix Copy) islep shıǵıldı.
1977 jıl-THEORYNET elektron poshta dúziw boyınsha UUCP di paydalanıp izertlewler júrgizildi.
1979 jıl- Usenet dúzildi.
1981 jıl- Bitnet (Because its Time to Netuork)niń dúziliwi, ARPANET ke kiriw múmkinshiligine iye emes, SCNET (Somputer Science Netuork) dúzildi.
1982 jıl- ARPANET te TCP/IP protokolın paydalana basladı, anıqlap aytqanda bunı Internettiń tuwılıwı dep aytsa boladı.
1983 jıl–Name Server payda boldı hám paydalanıwshılar ushın basqa sistemalarǵa ótiwdiń anıq jolın biliwdiń zárúrligi qalmadı. FidoNet payda boldı.
1984 jıl–Serverlar (Internetke turaqlı jalǵanǵan kompyuterler) sanı mıińnan astı. Angliyada JANET (Joint Academic Netuork) payda boldı.
1986 jıl- NSFNET dúzildi, bul 56 kbps tezliktegi 5 superkompyuter orayın biriktiretuǵın backbone bolıp esaplanadı. ARPANET bunday oraylardıń dúziliwine qarsı boldı. NSFNET keyin NASA menen birge islep basladı. Bul hár túrli tarmaqlar arasıdaǵı baylanıstıń rawajlanıp ketiwine alıp keldi. TCP/IP di paydalanıp Usenet jańalıqların tarqatatuǵın NNTP (Netuork Neus Transfer Protocol) protokolı islenip shıǵıldı.
1987 jıl- Serverler sanı 10 mınan astı.
1989 jıl- Serverler sanı 100 mińnan astı.
1990 jıl– ARPANET óziniń jumısın juwmaqladı.
1991 jıl– UAIS (Uide Area Information System) dúzildi. Gopher iske túsirildi.
1992 jıl– CERN kushi menen WWW (Vsemirnaya pautina) dúzildi. Serverler sanı 1 millionnan astı.
1993 jıl– Internetke AQSH taǵı Belıy Dom, World Bank bankleri qosıldı.
1994 jıl– Internetten sımlar kútilmegen bir qansha jerlerge tartıldı.

Sawal hám tapsırmalar

1. 
   Internet qashan jaratılǵan?
   
2. 
   Internet texnologiyasına tolıǵı menen ótiw qashan ámelge asırıldı?
   

Usenet qashan dúzildi?