3-ma’ruza Mavzu: Tizimli dasturiy ta’minot. Operasion tizim, Mobil Operasion tizimlar va ularning turlari. Windows, Linux operasion tizimlari va ularni kompyuterga o’rnatish. Disklarga xizmat ko’rsatuvchi dasturlar

Zararlangan disk – bu ishga tushirish sektorida virus dastur joylashib olgan diskdir.
Xozirgi paytda kompyuterlar uchun kupgina nokulayliklar tugdirayotgan xar xil turlardagi kompyuter viruslari keng tarkalgan. SHuning uchun xam ulardan saklanish usullarini ishlab chiqish muxim masalalardan biri xisoblanadi. Xozirgi vaktda 65000 dan kup bulgan virus dasturlari borligi aniklangan. Bu viruslarning katta guruxini komp’yuterning ish bajarish tartibini buzmaydigan, ya’ni «ta’sirchan bulmagan» viruslar guruxi tashkil etadidi.
Viruslarning boshka guruxiga kompyuterning ish tartibini buzuvchi viruslar kiradi. Bu viruslarni kuyidagi turlarga bulish mumkin: xavfsiz viruslar (fayllar tarkibini buzmaydigan), xavfli viruslar (fayllar tarkibini buzuvchi) xamda juda xavfli viruslar (kompyuter kurilmalarini buzuvchi va operator sogligiga ta’sir etuvchi). Bu kabi viruslar odatda professional dasturchilar tomonidan tuziladi.
Kompyuter virusi – bu maxsus yozilgan dastur bulib, boshka dasturlar tarkibiga yoziladi, ya’ni zararlaydi va kompyuterlarda uzining garazli maksadlarini amalga oshiradi.
Kompyuter virusi orkali zararlanish okibatida kompyuterlarda kuyidagi uzgarishlar paydo buladi:

• 
  ayrim dasturlar ishlamaydi yoki xato ishlay boshlaydi;
  
• 
  bajariluvchi faylning xajmi va uning yaratilgan vakti uzgaradi;
  
• 
  ekranda anglab bulmaydigan belgilar, turli xil tasvir va tovushlar paydo buladi;
  
• 
  kompyuterning ishlashi sekinlashadi va tezkor xotiradagi bush joy xajmi kamayadi;
  
• 
  disk yoki diskdagi bir necha fayllar zararlanadi (ba’zi xollarda disk va fayllarni tiklab bulmaydi):
  
• 
  vinchester orkali kompyuterning ishga tushishi yukoladi.
  

Viruslar asosan disklarning yuklanuvchi sektorlarini va exe, som, sys va bat kengaytmali fayllarni zararlaydi. Xozirgi kunda bular katoriga ofis dasturlari yaratadigan faylarni xam kiritish mumkin. Oddiy matnli fayllarni zararlaydigan viruslar kamdan – kam uchraydi. Fayllar tarkibini buzmaydigan viruslar

Tezkor xotira kurilmasida ko’payuvchi

Operatorni ta’sirlantiruvchi

Tarmok viruslari

Operatorni ta’sirlantiruvchi
Kurilmalarni ishdan chikaruvchi	Terminalda xabar chikaruvchi	Tovushli effektlarni hosil kiluvchi	Ish tartibini uzgartiruvchi
- prosessor			- klaviatura
- xotira	- matnli	- oxang
- MD, vinchester			- displey
- printer	- grafikli	- nutk sintezi
- port PS-232			printer
Displey		- maxsus effektlar
- klaviatura			- port PS-232