3-маъруза3 Мавзу: Ахборотни ҳимоя қилиш тизимларини интеллектуализация қилиш

3-маъруза3
Мавзу: Ахборотни ҳимоя қилиш тизимларини интеллектуализация қилиш


Режа:

1. 
   Ахборотни ҳимоя қилиш тизимларини интеллектуализация қилишнинг асосий тушунчаси
   
2. 
   Интеллектуал бошқарув тизимининг функционал ташкилотлари
   
3. 
   Ахборотни ҳимоя қилишнинг истиқболли ақлли тизимининг архитектураси
   

Калит сўзлар:


Мулоқот, мақсадни шакллантириш, СПТВ-ни аниқлаш қуйи тизими, маълумотларни тўплаш қуйи тизими, хавфсизликни таҳлил қилиш қуйи тизими, сзини мослаштириш қуйи тизими, СПТВ-га фаол қарши курашиш қуйи тизими.
Ахборотни ҳимоя қилиш тизимларини интеллектуализация қилиш
Ахборотни ҳимоя қилиш воситаларининг интеллектуализацияси деганда биз ноаниқлик шароитида унинг автономлиги, мослашувчанлиги ва ишончлилигининг юқори даражасини таъминлаш учун унинг интеллектуал имкониятларини оширишни тушунамиз. Бу тизим фойдаланувчилари ва маъмурларига объектда (тизимда) содир бўлаётган воқеаларни объективроқ баҳолашга ва тўғри ва ўз вақтида қарор қабул қилишга ёрдам бериш учун компьютерга маълумотларни йиғиш, қайта ишлаш ва қарор қабул қилиш учун имкон қадар кўпроқ функцияларни беришни ўз ичига олади. Бундай ҳолда, сунъий интеллект усуллари ва технологиялари ноаниқликка (ноаниқ омилларга) қарши курашиш воситаси сифатида ишлайди.
Эътибор беринг, сўнгги йилларда сунъий интеллектнинг аниқ таърифи, унинг имкониятлари ва истиқболлари бўйича тортишувлар тўхтамайди. Шундай қилиб, АИ соҳасидаги таниқли мутахассис Жорж Ф. Луггер ўз китобида шундай ёзади: "сунъий интеллектни аниқлаш муаммоси умуман интеллектни аниқлаш муаммосига тўғри келади: у битта нарсами ёки бу атама турли хил қобилиятлар тўпламини бирлаштирадими? Интеллектни қай даражада яратиш мумкин ва у қандай приори мавжуд? Бундай яратилиш билан аниқ нима содир бўлади?... Ақлнинг мавжудлигини фақат кузатилган хатти-ҳаракатлар билан баҳолаш мумкинми ёки маълум бир яширин механизм мавжудлигини тасдиқловчи ҳужжат талаб қилинадими? Тирик мавжудотларнинг асаб тўқималарида билим қандай тақдим этилади ва уни ақлли қурилмаларни лойиҳалашда қандай қўллаш мумкин? ... Бундан ташқари, инсон онгининг қиёфаси ва қиёфасида ақлли компьютер дастурини яратиш керакми ёки қатъий равишда "муҳандислик" ёндашуви керакми?... Ушбу саволларга ҳали жавоб топилмади, аммо уларнинг барчаси замонавий сунъий интеллектнинг асосини ташкил этувчи вазифалар ва методологияларни шакллантиришга ёрдам берди. Сунъий интеллектнинг жозибадорлигининг бир қисми шундаки, у айнан шу муаммоларни ўрганиш учун ўзига хос ва кучли воситадир. АИ разведка назариялари учун восита ва синов моделини тақдим этади: бундай назариялар компьютер дастурлари тилида қайта тузилиши ва кейинчалик уларни амалга оширишда синовдан ўтказилиши мумкин.
"Ақлли тизим" атамаси ҳали ҳам қабул қилинган таърифга эга эмас. Умуман олганда, ақлли тизим қуйида келтирилган хусусиятларнинг бир ёки бир нечтасига эга бўлиши билан тавсифланади, деб ишонилади:
- мослашувчанлик;
- ўрганиш ва ўз-ўзини ўрганиш қобилияти;
- "тўғри ҳаракатлар" қилиш;
- муайян мақсадга йўналтириш;
- ўрганиш ва ишлаш жараёнида билимлардан фойдаланиш.
Аниқлик учун биз ақлли тизимни баъзи "ақлли машина" шаклида тақдим этамиз (1-расм). 1.3) муайян қоидалар (билимлар) тизимидан фойдаланган ҳолда кирувчи кириш маълумотларини (идрокини)таҳлил қилиш ва қайта ишлаш асосида муаммони (ҳаракатни) ҳал қилиш натижасини шакллантириш




Мантиқий сенсорлар (сенсорлар) ва мантиқий драйвлар (актуаторлар) ташқи муҳит (ўзаро таъсир қилувчи объект) билан интерфейс ролини ўйнайди. Тушуниш блокида объектнинг ҳозирги ҳолатини мақсад билан таққослаш амалга оширилади (яъни унинг керакли ҳолати), шундан сўнг режалаштириш амалга оширилади, яъни берилган чекловлар остида ушбу номувофиқликни камайтириш учун баъзи ҳаракатларни амалга ошириш тўғрисида қарор қабул қилиш. Хабардорлик/мотивация блоки тушуниш ва режалаштиришни кузатиш функциясини бажаради. Агар машина мантиқий сенсорлар ёрдамида олинган маълумотларни тушуна олмаса, хабардорлик / мотивация билимларни мослаштириши (ўзгартириши) ва олинган маълумотларни тушуниш учун янада қулайроқ қилиши мумкин. Шундай қилиб, ақлли тизимнинг (машинанинг) иккита асосий иш режимини ажратиш мумкин — муаммони ҳал қилиш режими ва ўқитиш / ўз-ўзини ўрганиш режими.
Таълим деганда, тизим объект / атроф-муҳит билан ўзаро таъсир натижалари тўғрисида ўтмишда олинган экспериментал маълумотларга асосланиб, келажакда ўз хатти-ҳаракатларини яхшилаш қобилияти тушунилади. Ўз — ўзини ўрганиш-бу ташқи тузатишларсиз, яъни "ўқитувчи"кўрсатмаларисиз ўрганиш.
Айтилганларни қисқача сарҳисоб қилсак, амалда кенг тарқалган таърифни келтирамиз: интеллектуал тизим — бу "жараёнлар, бузилишлар ва уларнинг ишлаш шароитлари тўғрисида тушуниш, хулоса чиқариш ва ўрганишга қодир бўлган тизим. Ушбу тизим ўз билим ва тажрибасини тўплайди, ундан сифат кўрсаткичларини яхшилаш учун фойдаланади."
Интеллектуал тизимнинг зарурий хусусияти-бу тизим олдига қўйилган вазифани аниқлаштириш ва уни ҳал қилишнинг оқилона усулини танлашга имкон берадиган маълумотлар (фактлар), моделлар ва қоидаларни ўз ичига олган билимлар базасининг мавжудлиги. Шунинг учун ақлли тизимлар билимга асосланган тизимлар деб аталади (инглиз. Кноwледге-Басед Сйстемс). Тизимнинг интеллектуаллиги хусусиятини таъминлаш учун уни таркибий ташкил этишнинг қуйидаги тамойилларига риоя қилиш керак:
1) ҳақиқий ташқи дунё билан яқин ахборот алоқаларининг мавжудлиги ва махсус ташкил этилган ахборот алоқа каналларидан фойдаланиш;
2)интеллектуалликни ошириш ва ўз хатти-ҳаракатларини яхшилаш учун тизимнинг тубдан очиқлиги,
3) динамик ўзгарувчан ташқи дунёда ташқи дунё ва тизимнинг ўз хатти-ҳаракатларидаги ўзгаришларни башорат қилиш механизмларининг мавжудлиги ва динамик ўзгарувчан ташқи дунёда тизимнинг ўз хатти-ҳаракатлари;
4) қоидага мувофиқ қурилган кўп даражали иерархик тузилманинг мавжудлиги: интеллектуалликни ошириш ва иерархия даражасини ошириш учун моделларнинг аниқлиги талабларини камайтириш (ва аксинча);
5) алоқаларни узишда ёки тизимдаги иерархиянинг ташқи даражаларидан бошқарув таъсирини йўқотишда ишлашнинг сақланиб қолиши (эҳтимол сифат ёки самарадорликнинг йўқолиши билан)
Рўйхатдаги барча бешта принтсипга мувофиқ ташкил этилган ва ишлайдиган тизимлар "катта" ақлли тизимлар деб аталади.
Ушбу таърифдан кўриниб турибдики, "катта" ақлли тизим кўп даражали иерархик тузилишга эга бўлиши керак. Юқоридаги талаблар уч даражали бошқарув тизими томонидан тўлиқ қондирилади, шу жумладан:
- ижро даражаси;
- мувофиқлаштириш даражаси (тактик даража);
- режалаштириш даражаси (стратегик даража).
Ушбу даражаларда амалга ошириладиган асосий функциялар ақлли тизимни бошқариш 1.4-расм.





Эътибор беринг, тўртинчисига мувофиқ Саридис принтсипи деб аталадиган принтсиплардан юқори ва ипди (Инcреасинг Преcисион — деcреасинг Интеллигенcэ) принтсипи, п" тизим иерархиясининг юқори даражаларига ўтишда керак унинг интеллектуал функцияларининг улушини ошириш бир вақтнинг ўзида уларни амалга оширишнинг аниқлиги талабларини камайтириш. Ва аксинча, иерархияда бошқарув даражаси қанчалик паст бўлса, яъни. аниқроқ ҳал қилинадиган муаммо, камроқ билим (ва кўпроқ аниқ маълумотлар) уни ҳал қилиш учун талаб қилинади.
Албатта, ҳар бир даражадаги интеллектуаллик даражаси бошқариш сезиларли даражада фарқ қилиши мумкин тизимнинг мақсади ва унинг ёрдами билан ҳал қилинадиган вазифаларнинг ўзига хос хусусиятлари. Амалда бундай ақлли тизимларни қуриш мумкин, бу юқорида санаб ўтилганларнинг барчасини қондирмайди принтсиплар, аммо улар ишлаш жараёнида қўлланилади билим (масалан, қоидалар шаклида ёки асосланган ҳолда ўқитилган нейрон тармоғининг экспериментал маълумотлари) восита сифатида ахборот муҳитининг ноаниқлигини бартараф этиш. Бундай тизимлар одатда "кичик" ақлли тизимлар деб аталади.
Шаклда тақдим этилганларни амалга ошириш учун. 1.4 бошқариш функциялари 1.5-расмда келтирилган ақлли бошқарув тизимининг таркибий схемасидан фойдаланиш мумкин. Умуман олганда, ушбу тизим оператордан (тизим маъмуридан) топшириқ олади, аммо созлаш пайтида белгиланган мақсад мезонига мувофиқ операторнинг аралашувисиз унинг автоном ишлаши мумкин.

Тизим қуйидаги модулларни (қуйи тизимларни) ўз ичига олади:
- "Диалогли алоқа" вазифани интерактив режимда (кириш маълумотлари буйруғи билан) киритиш ва қайта, а ишлашни, шунингдек топшириқни тушуниш ёки уни аниқлаштириш учун сўровлар тўғрисида тескари тасдиқлашни таъминлайди;