3-мавзу. Хўжалик жамиятларини ташкил этиш, қайта ташкил этиш ва тугатиш

3-мавзу. Хўжалик жамиятларини ташкил этиш, қайта ташкил этиш ва тугатиш
1. Хўжалик жамиятларини ташкил этиш
2. Хўжалик жамиятларини қайта ташкил этиш
3. Хўжалик жамиятларини тугатиш
Зарурий адабиётлар:
Корпоративное право: учебник / Е.Г. Афанасьева, В.Ю. Бакшинскас, Е.П. Губин и др.; отв. ред. И.С. Шиткина. 2-е изд., перераб. и доп. М: КНОРУС, 2015. С. 225-312
R. Romano. Foundations of Corporate Law. New York: Oxford Univ. Press, 1993. С. 125-180
Carsten Gerner-Beuerle, Michael Anderson Schillig. Comparative Company Law. OUP Oxford. 2019. С. 150-190
Paul L. Davies, Sarah Worthington. Gower’s Principles of Modern Company Law 10th ed (eBook). Sweet & Maxwell Ltd. 2016. С. 105-143

Тадбиркорлик субъектларини ташкил этиш, қайта ташкил этиш ва тугатиш

Ўзбекистон Республикаси қонунчилигида хўжалик жамиятлари – МЧЖ, АЖларни ташкил этиш ёки мавжуд бир ёки бир неча юридик шахсларни қайта ташкил этиш йўли билан тузилиши мумкинлиги белгилаб қўйилган.
Хўжалик жамиятини яратиш тартибида қуйидаги босқичларни ажратиш мақсадга мувофиқ:
- таъсис ҳужжатларини ишлаб чиқиш;
- хўжалик жамиятини таъсис этиш тўғрисида қарор қабул қилиш (таъсис йиғилишини ўтказиш, шу жумладан жамият органларини шакллантириш);
- жамиятни давлат рўйхатидан ўтказиш;
- устав фондини белгиланган муддатда (кўпи билан бир йил) шакллантириш.
Таъсис этиш йўли билан жамиятни ташкил этиш унинг муассисларидан бири ёки бир нечтаси қарори билан амалга оширилади. Жамиятни ташкил этиш тўғрисидаги қарор таъсис йиғилиши (АЖга нисбатан) ёки жамият иштирокчиларининг умумий йиғилиши (МЧЖга нисбатан) томонидан қабул қилинади. Жамият бир киши томонидан ташкил этилиши мумкин бўлган ҳолат бўлиши мумкин.
Умумий қоидага кўра, юридик шахс (жамият)нинг таъсисчилари фуқаролик ҳуқуқининг зарурий юридик лаёқат ва муомала лаёқатига эга бўлган ҳар қандай субъектлари : фуқаролар, юридик шахслар бўлиши мумкин.
МЧЖ иштирокчилари сони элликдан ошмаслиги керак. Акциядорлик жамиятидаги акциядорлар сони эса чекланмайди.
Жамиятни ташкил этиш жараёнига воситачилик қилувчи асосий масалалар бўйича қарорлар АЖнинг таъсис йиғилишида ёки МЧЖ иштирокчиларининг умумий йиғилишида қабул қилинади.
Таъсис йиғилиши – бу таъсисчиларнинг таъсис этиш йўли билан хўжалик жамиятини ташкил этиш масаласи бўйича қўшма йиғилишидир.
Таъсис йиғилишида бир неча масалалар бўйича қарорлар қабул қилинади:
- компанияни ташкил этиш;
- уставни тасдиқлаш;
- қимматли қоғозларни, бошқа нарсаларни, мулкий ёки пул қийматига эга бўлган бошқа ҳуқуқларни ва таъсисчилар томонидан акцияларни, иштирокчиларнинг акцияларини (ҳиссасини) тўлаш учун амалга ошириладиган пул билан баҳолашни тасдиқлаш;
- жамиятни бошқарув органларини ва жамиятни тафтиш комиссияси (аудит) ни сайлаш.
Устав компаниянинг таъсис ҳужжати бўлиб, нафақат хўжалик жамиятнинг ички ташкилий муносабатларини тартибга солади, балки жамият ва фуқаролик оборотининг бошқа иштирокчилари-фуқаролар, ташкилотлар ва умуман давлат ўртасидаги муносабатлар учун ҳам муҳим аҳамият касб этади. Бу уставни корпоратив норматив ҳужжат сифатида тушуниш уставнинг шартнома сифатида қабул қилинган позициясидан сезиларли даражада ажратиб туради. Ҳуқуқий ҳужжат ва шартнома чегаралари: агар шартнома фақат унинг томонларининг хатти-ҳаракатини тартибга солиш учун бевосита мўлжалланган бўлса, норматив ҳужжатда эса барча учун умумий хатти-ҳаракат қоидасини ва тегишли ҳуқуқий оқибатларни келтириб чиқаради.
Қайта ташкил этиш
Қайта ташкил этиш – қайта ташкил этилган юридик шахс (ҳуқуқий ворис) нинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини бошқа юридик шахс (ҳуқуқий ворис) га ворислик тартибида ўтказиш билан бирга юридик шахснинг тугатилиши ва / ёки ташкил этилишининг махсус тартиби.



Қайта ташкил этиш турлари
1) қўшиб юбориш – тугатилиши билан унга икки ёки ундан ортиқ жамиятнинг барча ҳуқуқ ва мажбуриятларини ўтказиш йўли билан янги жамиятни тузиш (АЖ тўғрисидаги қонуннинг 93-моддаси, МЧЖ тўғрисидаги қонуннинг 50-моддаси);
2) қўшиб олиш – бир ёки бир неча компанияни бошқа компанияга барча ҳуқуқ ва мажбуриятларини ўтказиш йўли билан тугатиш (АЖ тўғрисидаги қонуннинг 94-моддаси, МЧЖ тўғрисидаги қонуннинг 51-моддаси);
3) бўлиш – жамият фаолиятини унинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини ташкил этилаётган юридик шахсларга ўтказган ҳолда тугатиш (АЖ тўғрисидаги қонуннинг 95-моддаси, МЧЖ тўғрисидаги қонуннинг 52-моддаси);
4) ажратиб чиқариш – қайта ташкил этилаётган жамиятнинг фаолиятини тугатмаган ҳолда, унинг ҳуқуқ ва мажбуриятларининг бир қисмини ўтказган ҳолда бир ёки бир нечта юридик шахсни ташкил этиш (АЖ тўғрисидаги қонуннинг 96-моддаси, МЧЖ тўғрисидаги қонуннинг 53-моддаси);
5) ўзгартириш – юридик шахснинг ташкилий-ҳуқуқий шаклини ўзгартириш (АЖ тўғрисидаги қонуннинг 97-моддаси, МЧЖ тўғрисидаги қонуннинг 54-моддаси).