3-mavzu. Ijtimoiy xizmat ko‘rsatuvchi mutaxxasislarda kasbiy kuyish holatlari profilaktikasi. Reja

Kasbiy kuyish sindromi - bu uzoq davom etgan hissiy stress tufayli hissiy, aqliy va jismoniy charchoq sifatida tavsiflangan murakkab psixofiziologik hodisa.
1991 yilda Naisberg-Fennig tomonidan kasbiy kuyish sindromi depressiya holatida, charchoq va bo’shliq hissi, energiya va ishtiyoq yetishmasligi, ko’rish qobiliyatining yo’qolishi bilan ifodalanadi. O’z ishining ijobiy natijalari, mehnatga va umuman hayotga salbiy munosabati deb ta’rif berdi.
X.Fraydenberger kasbiy kuyish sindromiga duchor bo‘lganlarni hamdard, insonparvar, yumshoq, qaram, idealist, boshqalarga yordam berishga qaratilgan va shu bilan birga beqaror, ich-ichiga o‘xshab, obsessiyaga berilib ketgan (aqidaparast), olovli va oson birlashuvchi odamlar sifatida tavsiflaydi.
E.Maxer esa bu toifaga empatiya darajasi past, avtoritarizmga moyil odamlarni nazarda tutadi.
Psixologlarning ta’kidlashicha, to’rtta afsonaga tez ishonadigan va unga amal qiladigan mutaxassisning pozitsiyasi hissiy charchashga olib keladi:
Men xato qila olmayman.
Men ehtiyotkor bo’lishim kerak.
Xolis bo’lishga haqqim yo’q.
Men hamma narsada namuna bo’lishim kerak.
Xavotir va tushkunlikni his qilish ham hissiy charchashning alomatidir. Depressiya (lotincha depressio - bostirish) - inson yoki uning yaqinlari hayotidagi noxush, qiyin voqealar tufayli salbiy hissiy fon (depressiya, umidsizlik) bilan tavsiflangan affektiv holat. Hayotning qiyinchiliklari oldida ojizlik hissi, o’z qobiliyatiga ishonchsizlik, umidsizlik hissi bilan qo’shiladi. Ehtiyojlarning, harakatlarning kuchi keskin kamayadi, bu passiv xatti-harakatlarga, tashabbusning yetishmasligiga olib keladi.
Kasbiy stresslar yangi professional muhitga kirishni o’z ichiga oladi; bu sohadagi innovatsiyalar va ziddiyatlar holati; kasbga bo’lgan talablarning o’zgarishi, ichki inqirozlar; kasbiy o’sish, martaba va boshqalar bilan bog’liq vaziyatlar. Shunday qilib, kasbiy sohadagi innovatsiyalar va mojaroli holatlar odamda bunday stressli ko’rinishlarning paydo bo’lishiga yordam berishi mumkin (ilochisizlik, nizolarga moyillik, hissiy zo’riqish, ishlashning pasayishi, ish qobiliyatining pasayishi, o’z-o’zini tanqid qilish).
A.Abrumova ijtimoiy ish hodimlarining kasbiy kuyish sindromiga bo’ladigan reaksiyalarini turlarga bo’lib, mohiyatini yoritib bergan:
1. Emotsional muvozanatning reaksiyasi salbiy his-tuyg’ularning aniq tarqalishi bilan tavsiflanadi. Kayfiyatning umumiy foni pasayadi.
2. Pessimistik vaziyat reaksiyasi, birinchi navbatda, munosabatning o’zgarishi, dunyoqarashning mayus rangini o’rnatish, mulohazalar va baholashlar, qadriyatlar tizimini o’zgartirish va qayta qurish bilan ifodalanadi. Dunyo inson tomonidan eng “qora” ranglarda qabul qilinadi. Bunday idrok optimizm darajasining doimiy pasayishiga olib keladi, bu, albatta, kelajakdagi faoliyatni samarali rejalashtirish yo’lini to’sib qo’yadi. O’z irodasining bunday cheklanishi, o’zgaruvchan hodisalar yoki sharoitlarning nazoratsizligi o’z-o’zini hurmat qilishning ikkinchi darajali pasayishiga, o’z imkoniyatlarining ahamiyatsizligini his qilishiga olib keladi.
3. Demobilizatsiyaning situatsion reaksiyasi aloqalar sohasidagi eng keskin o’zgarishlar bilan ajralib turadi: odatiy aloqalarni rad etish yoki hech bo’lmaganda ularni sezilarli darajada cheklash. Amalda, inson o’zi tomonidan o’rnatilgan va qabul qilingan jamiyat qoidalari va talablari tomonidan majburlanadigan eng zarur, ijtimoiy nazorat qilinadiganlaridan tashqari, har qanday faoliyat sohasiga qo’shilishdan qochadi.
4. Muxolifatning situatsion reaksiyasi tajovuzkorlik darajasining kuchayishi, boshqalarga va ularning faoliyatiga salbiy baho berishning keskinligi bilan tavsiflanadi.
5. Disorganizatsiyaning situatsion reaksiyasi o’zida tashvish beruvchi komponentni o’z ichiga oladi. Natijada, somatovegetativ ko’rinishlar (gipertonik va qon tomir-vegetativ inqirozlar, uyqu buzilishi) bu yerda eng aniq shaklda kuzatiladi.
K.Rojersning fikricha, “Yordamchi munosabatlar” bu “tomonlardan hech bo'lmaganda biri boshqa tomonga shaxsiy o'sish, rivojlanish, yaxshi hayot, kamolotni rivojlantirish, boshqalar bilan til topishish qobiliyatida yordam berish niyatida bo'lgan munosabatlardir”.
Ijtimoiy ish hodimlarining kasbiy kuyish sindromi surunkali kundalik stressdan, odamning hissiy ortiqcha ishlashidan kelib chiqadi.