3-mavzu. Ijtimoiy xizmat ko‘rsatuvchi mutaxxasislarda kasbiy kuyish holatlari profilaktikasi. Reja

2. Ijtimoiy ish hodimlarining kasbiy kuyish sindromining psixoprofilaktikasi (Psixogigina va hissiy)
Ijtimoiy ish hodimlarining kasbiy kuyish sindromining psixoprofilaktikasida psixogegina tushunchasi muhim ahamiyat kasb etadi, u insonning ruhiy holatining ruhiy rivojlanishiga foydali ta’sir ko’rsatadigan turmush tarzi omillari va ekologik sharoitlarini o’rganadi va ruhiy salomatlikni saqlash va mustahkamlash bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqadi.
Ruhiy salomatlik deganda to’liq xotirjamlik holati, o’zini tuta bilish, qiyin vaziyatlarga tezda moslashish va ularni yengish, qisqa vaqt ichida xotirjamlikni tiklash qobiliyati tushuniladi.
O’z-o’zini nazorat qilish, o’zini o’zi qadrlash, shuningdek, stressga chidamlilik, jismoniy tayyorgarlik, o’z-o’zini taklif qilish, his-tuyg’ularingizni almashtirish va boshqarish qobiliyati kabi psixoanalitik fazilatlar katta ahamiyatga ega. Ijtimoiy hodim uchun ijtimoiy ish menejmentida shaxsning ijtimoiy va hissiy yetukligining ko’rsatkichi sifatida qaraladigan o’z-o’zini nazorat qilish qobiliyati juda muhimdir. Shuni ta’kidlash kerakki, o’z-o’zini nazorat qilish insonning sifati emas, balki ekstremal vaziyatda o’z xatti-harakatlarini nazorat qilish jarayonidir. Ijtimoiy hodim ko’pincha bunday vaziyatlarda bo’lishi kerakligi sababli, u o’zini o’zi boshqarish qobiliyatlari va ko’nikmalarini o’ziga xos tarzda rivojlantirishi kerak.
Kasbiy faoliyatda psixogiginaning asosiy vazifalari - bu mutaxassisning ruhiy salomatligini saqlash va mustahkamlashni ta’minlaydigan chora-tadbirlar majmuyini ishlab chiqish va amalga oshirishdir.
Ijtimoiy ish hodimlari uchun, shuningdek, faoliyatning boshqa sohalaridagi hodimlar uchun eng muhim “talab qilinadigan xususiyatlar” salomatlik (jismoniy va aqliy), malaka va professionallikdir.
Ijtimoiy ish hodimlarining sog’lig’ini saqlash va yaxshilash uchun individual, guruh va jamoaviy tizimlar qo’llaniladi. Masalan, “salbiy muloqot” holatlarida o’zini o’zi himoya qilishning psixologik usullari, dam olish xonalari va usullari, psixologik yengillik, individual va guruhli psixoterapiya, davriy tibbiy ko’riklar va tibbiy yordam ko'rsatish, sanatoriylarga, dam olish uylariga, pansionatlarga imtiyozli narxlarda yo’llanmalar berish, jismoniy tarbiya va boshqalar.
Ijtimoiy ish hodimlarining kasbiy kuyish sindromining oldini oladigan asosiy yo’nalishlar:
- bilim, ko’nikma va malakalarni rivojlantirish.
- mehnat va dam olish sharoitlarini yaxshilash.
- mehnat mazmunini rivojlantirish.
- mehnat vositalarini ishlab chiqish.
- motivatsiyani rivojlantirish.
- ish haqining o’zgarishi.
-himoyachilarning o’zlarini ijtimoiy himoya qilish.
- jamoadagi psixologik iqlimni yaxshilash tizimi.
Ijtimoiy ish hodimlarining kasbiy kuyish sindromini oldini olish uchun maslahatchi vaqti-vaqti bilan, lekin har doim o’z hayotini umumiy baholashi kerak - u o’zi xohlagan tarzda yashayaptimi yoki yo’qmi. Agar mavjud hayot sizni qoniqtirmasa, ijobiy o’zgarishlar uchun nima qilish kerakligini hal qilishingiz kerak. Faqat hayotingiz sifatiga to’g’ri g’amxo’rlik qilish orqali siz samarali maslahatchi bo’lib qolishingiz mumkin.
A.Maslou tomonidan ijtimoiy ish hodimlarining kasbiy kuyish sindromini professional o’zini o’zi boshqarishning quyidagi usullarini taklif etgan.
1. Ko’zda tutilgan kasbiy rejani amalga oshirish (kasbiy hayot stsenariysi).
2. Parchalangan ongni yengish (ya’ni amalga oshirib bo‘lmaydigan maqsadlarni, orzularni vujudga keltiradigan “yolg‘on o‘zini-o‘zi realizatsiya qilish motivlari”ni shaxsning barqaror yaxlitligiga ziyon yetkazadigan tarzda siljishi).
3. Kasbiy hayotdagi faol pozitsiya.
4. Doimiy o’z-o’zini o’zgartirishga tayyorlikligi.
5.O’z shaxsiyatini bilish va undan kasbiy faoliyatda foydalanish.
6. Salbiy holatlarni bartaraf etishning adekvat (tenglashtirilgan) vositalarining individual tizimini o’zlashtirish.
7. Kasbiy qarishga qarshi kurash.
Rejalashtirilgan professional rejani amalga oshirish sifatida belgilangan o’z-o’zini himoya qilish usuliga alohida e’tibor beriladi. Shaxsiy kasbiy reja insonni kasbiylashtirishning muhim tartibga soluvchisi bo’lib, uning kasbiy faoliyatning maqsadlari va istiqbollari, asosiy bosqichlari, unga erishish yo’llari va vositalari, yuzaga kelishi mumkin bo’lgan to’siqlar va ularni bartaraf etish yo’llari haqidagi g’oyalarini umumlashtiradi. Aniq va ongli hayot istiqbolining mavjudligi insonga ijodkorlik uchun kuchli turtki beradi, optimistik dunyoqarashni keltirib chiqaradi, o’zini o’zi anglash sohasi sifatida kelajakka qiziqishni shakllantiradi. Kasbiy faoliyatning shaxsiy va ijtimoiy ahamiyatga ega strategiyalarini shakllantirish bo’yicha ishda biografik usuldan foydalanish katta ahamiyatga ega bo’lib, u insonni o’z hayotini, faoliyatini, kelajak rejalarini tahlil qilishga undaydi, bu unga o’z hayotini to’g’rilash imkonini beradi.
Shaxsning kasbiy deformatsiyasining (buzilishlarni) asosiy oldini olish chorasi faoliyatdagi doimiy ijodiy moment, kasbiy vazifalarni bajarish imkoniyatlarini kengaytirish va ijtimoiy doiraning xilma-xilligi bo’lishi kerak. Kasb-hunar o’rgatish jarayonida kelgusi kasbiy vazifalarning tor doirasiga tushib qolmasdan, qo’shimcha erkinlik darajasini yaratish kerak. Shuni ta'kidlash kerakki, sezilarli kasbiy deformatsiyalar nafaqat hayotning boshqa sohalariga, balki kasbiy faoliyatning o'ziga ham salbiy ta'sir ko’rsatadi, uning samaradorligini pasaytiradi. Deformatsiyadan himoya qilishning asosiy usullari quyidagilardir.
a) xabardorlikning o’sishi – o’z shaxsiyati va u duch keladigan kasbiy muammolar haqida ma’lumotni ko’paytirish orqali;
b) o’z shaxsiyatini va kasbiy maqomini qayta baholash - ushbu muammoli vaziyatga nisbatan ijtimoiy hodimning o’zi va kasbi haqida qanday fikrda ekanligini baholash orqali;
v) ijtimoiy ishda kadrlar malakasini oshirish va qayta tayyorlash tizimidagi kommunikatsiyalarning ahamiyatini axborot va motivatsion anglash orqali kommunikativ munosabatlarning kognitiv tarkibiy qismlarini o’zgartirish;
d) kognitiv stereotiplardan o’z-o’zini ozod qilish - kommunikativ faoliyatning ma’nosini taqdim etish orqali;
e) maxsus kommunikativ-o’yin treningi orqali o’quvchi rolida kommunikativ harakatning yangi ko’nikmalarini o’zlashtirish.
Ijtimoiy ish hodimining maqomi uning jamiyatdagi mavqeyini aks ettiradi. Ijtimoiy hodimning obro’si uning atrof-muhit bilan o’zaro munosabati jarayonida rivojlanadi. Uning chuqur bilimi, yuksak malakasi, boy hayotiy tajribasi, mehribonligi, odamlarga e’tiborliligi, halolligi va ochiqko‘ngilligi, ko‘ngilchanligi va fidoyiligiga qanchalar ko‘p muloqotda bo‘lsa, uning obro‘-e’tibori shunchalik yuqori bo‘ladi.
Shunday qilib, ijtimoiy ishchi:
– yaxshi kasbiy tayyorgarligi, psixologiya, pedagogika, fiziologiya, iqtisodiyot va ishlab chiqarishni tashkil etish, qonunchilik, informatika va matematika statistikasining turli sohalarida bilimga ega bo‘lishi;
– yetarli darajada yuqori umumiy madaniyatga ega bo‘lish, adabiyot, musiqa, rassomlik va h.k. sohasida yaxshi bilimga ega bo‘lishni nazarda tutuvchi yuksak bilimdon shaxs bo‘lishi;
-jamiyatdagi zamonaviy siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy jarayonlar haqida ma’lumotga ega bo'lish, aholining turli ijtimoiy guruhlari haqida keng ma’lumotga ega bo'lish;
- bashoratli bo’lish, ya’ni o‘z harakatining oqibatlarini oldindan ko‘ra bilish, mijozning tuzog‘iga tushmaslik, o‘z pozitsiyasini qat’iy amalga oshirish;
- ma’lum bir ijtimoiy moslashuvga ega bo’lish, u “qiyin” o’smirlar, yetimlar, nogironlar, qariyalar, reabilitatsiyada bo’lgan odamlar va boshqalar bilan mohirona muloqot qilishi kerak;
- boshqalarda hamdardlik va ishonchni uyg’otadigan professional taktga ega bo’lish, inson hayotining intim jabhalariga taalluqli barcha masalalarda kasbiy sirni, noziklikni saqlash;
- hissiy barqarorlikka ega bo’lish, ruhiy zo’riqishlarga tayyor bo’lish, o’z baholari va harakatlarida nevrotik og’ishlarga yo’l qo’ymaslik va yuzaga kelishi mumkin bo’lgan muvaffaqiyatsizliklarga qaramay o’z burchlarini vijdonan bajara olishlari, xotirjam, do’stona va ehtiyotkor bo’lishlari, kutilmagan vaziyatlarda to‘g‘ri qaror qabul qila olish, o‘z fikrlarini aniq ifodalash, malakali va tushunarli bayon eta olish.