3-mavzu. O‘zbek tilining leksik qatlamlari mashg’ulot rejasi


Download 423.57 Kb.
Pdf ko'rish
bet2/12
Sana10.11.2021
Hajmi423.57 Kb.
#172948
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12
Bog'liq
3-MAVZU

      O’z  qatlam.  O’z  qatlamga  o’zbek  tiliga  oid  bo’lgan, shuningdek, turkiy  tillar 

uchun  umumiy  bo’lgan  so’zlar  kiradi.  O’zbek  tili  lug’at  tarkibida  turkiy  tillar 

uchun umumiy bo’lgan so’zlar anchagina: tosh, tog’, yer, bosh, suv, til, qo’l, kishi, 

bola; oq,  qora,  qizil, ko’k, sariq,  yashil,  yaxshi,  yomon;  bir, ikki, uch, besh,  olti, 

etti,  yuz,  ming:  men,  sen,  u,  biz,  siz,  bu,  shu;  kel,  ol,  bor,  tur,  qara;  ildam,  erta, 

indin, ilgari. 

      O’zbek  tilining  bevosita  o’ziniki  bo’lgan  so’zlar  tilning  ichki  imkoniyatlari 

asosida hosil bo’lgan so’zlardan iborat. Bunda uch holat kuzatiladi: 

1) asli o’zbekcha so’zlardan shu tildagi affiks (qo’shimcha)lar yordamida yasalgan 

so’zlar: qatnashchi, terimchi, og’machi, birlashma

2) boshqa tildan o’zlashgan so’zlarga o’zbekcha qo’shimcha qo’shilishi natijasida 

hosil bo’lgan so’zlar o’zbekcha hisoblanadi

a) arabcha so’zlardan: rahbarlik, mehrli



b) tojikcha so’zlardan: mardlik, go’shtli; 

v) ruscha so’zlardan: limonli, sportchi; 

3)  boshqa  tildan  o’zlashgan  so’zga  o’zlashgan  qo’shimchani  qo’shish  natijasida 

hosil bo’lgan so’z o’zbekcha hisoblanadi: kitobxon, doimiy, adabiyotshunos

       Demak, yasama so’zlar asosan o’zbekcha (o’z qatlam so’zlari) hisoblanadi. 

O’z qatlam so’zlari (o’zbekcha so’zlar) quyidagi xususiyatlarga ega. 

1) v,z,l,g, tovushlari bilan boshlanadigan so’zlar o’zbekcha emas: lab. 

2) f, h, ‘ ishtirok etgan so’zlar o’zbekcha hisoblanmaydi: bahor, fikr, a’lo. 

3) o’zbekcha so’zlarda unlilar yonma-yon kelmaydi: soat, matbuot. 

4) o’zbekcha so’zlar omonim xarakterda bo’ladi: soch-soch, tut-tut. 

5) o’zbekcha so’zlarda tarixiy tovush o’zgarishlari sezilib turadi: yag’och-og’och, 

jil-yil: jilon-yilon-ilon. 

6)  o’zbekcha  (turkiy)  so’zlarda  bir  bo’g’in  tarkibida undoshlar  yonma-yon 

kelmaydi; g’isht, go’sht, daraxt. 




Download 423.57 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling