3-mavzu. O‘zgarmas tok elektr mashinalari. Asinxron va sinxron mashinalar. Reja

U=f(I

ya

),      R

ya

=const,    n=const. 

     Parallel uyg‘otishli generatorlarning tashqi xarakteristikasini  olishda uyg‘otish 

zanjirining qarshiligi Ru=const bo‘ladi. Yuklama toki I ortganda yakordagi tok I

ya

 

ham ortadi. Bu esa yakordagi kuchlanish pasayishi (I

ya

 R

ya

) hamda yakor reaksiyasi 

tufayli yakor qismalaridagi kuchlanishning pasayishiga sabab bo‘ladi. 

Demak,uyg‘otish toki 

Iy=

Ry

U

 

kamayadi. Bu esa mangit oqimi 

F=

Μ

R

y

Iy

ω

 

  ning  hamda induksiyalanuvchi  EYuK 

                       E=cFn 

  va  yakor qismalaridagi kuchlanish 

U=E-I

ya

 R

ya 

ning  kamayishiga sabab bo‘ladi. 

      Shunday qilib, paralel uyg‘otishli generator kuchlanishining pasayishiga ta’sir 

ko‘rsatuvchi sabablar quydagilardan iborat: 

1.  Kuchlanish Iya Rya ning yakor qarshiligida pasayishi. 

2.  Yakor reaksiyasi. 

3.  Uyg‘otish tokining kamayishi. 

  Paralel uyg‘otishli generatorda nisbiy kuchlanishning pasayuvi: 

%.

100

.

%

0

HOM

HOM

U

U

U

U

−

=

∆

 

  O‘rtacha quvvatli qo‘shimcha qutbli mashinalarda 

∆

U% = 8

÷15 bo‘ladi. 

Xarakteristikadan  ko‘rinishicha, parallel uyg‘otishli generatorni faqat aniq bir 

chegaraga (I

tax

 gacha) yuklash mumkin. Ushbu tok kritik tok deb ataladi. Tokni bu 

darajaga kuchaytirish mumkin emasligining sababi shuki, tok orta borsa, 

kuchlanish pasayishining yuklama toki  I  ni kamaytirish ta’siri tashqi qarshilik R 

ta’siriga qaraganda ko‘p roq bo‘ladi; tashqi qarshilikning kamayishi yuklama toki I 

ni kuchaytiradi: 

 

.

R

U

Uo

R

U

∆

−

=

=

Ι

 

---

       Tashqi qarshilik  nolga teng bo‘lganida I toki qisqa tutashuv toki I

q.t.

 bo‘ladi. 

Xarakteristikada ko‘rinishicha, qisqa tutashuv toki uncha ko‘p  emas. Bu tokni 

qoldiq magnetizm oqimi induktivlagan EYuK hosil qiladi. 

          

Rostlash xarakteristikasi  generator qismlaridagi kuchlanish va yakorning  

aylanish tezligi o‘zgarmas  bo‘lganida uyg‘otish tokining yuklama toki bilan 

qanday bog‘langanligini ko‘rsatuvchi egri chiziqdir: 

                Ug=const  va  n=const bo‘lganda Iy=f(Iya). 

Elektr energiyasi iste’molchilari (elektr dvigatellari, lampalar va b.) ning 

yaxshi ishlashi uchun manbadan olinadigan kuchlanish yuklama o‘zgarishiga 

bog‘liq bo‘lmay nominal qiymatga teng bo‘lishi kerak. 

Shuntli generatorlarda yuklama o‘zgarishi bilan kuchlanishni miqdor jihatdan 

bir xil saqlash imkoniyati bor. Buning uchun uyg‘otish zanjiridagi rostlash reostati  

yordamida uyg‘otish toki Iu, shuningdek, magnit oqimi F  va EYuK Ye 

o‘zgartirilib, kuchlanishni U=const  tarzida ushlab turiladi. Barcha generatorlar 

kuchlanish rostlagichi bilan jihozlanadi. 

       Demak, rostlash xarakteristikasi turli yuklamalarda generatorlarning 

qismalaridagi kuchlanishni bir hil (o‘zgarmas) qilib ushlab turish uchun uyg‘otish 

tokini qancha o‘zgartirish kerakligini ko‘rsatadi. 

      O‘zgarmas tok generatori sanoat qurilmalarining (elektroliz va galvanik 

qurilmalari) past kuchlanishli o‘zgarmas tok iste’mol qiladigan manbalari 

hisoblanadi. Undan sinxron generatorning uyg‘otgichi sifatida ham foydalaniladi. 

Ayniqsa, maxsus o‘zgarmas tok generatorlari (payvandlashda, poezdlarni yoritish 

uchun ishlatiladigan generatorlar, o‘zgarmas tok kuchaytirgichlari, 

akkumulyatorlarni zaryadlash uchun generatorlar) keng tarqalgan. 

Ketma-ket uyg‘otishli generator