3-mavzu: plastik deformatsiyaning tabiati. Reja

Sovuq deformatsiyada mustahkamlanish 

Polikristallning  plastik  deformatsiyasi  metallning  mexanikaviy,  fizikaviy  va 

kimyoviy  xossalarini  ancha  o`zgarishiga  olib  keladi.  Deformatsiya  darajasini 

oshishi  bilan  deformatsiyaga  qarshilikning  barcha  ko`rsatkichlari:  elastiklik, 

proportsionallik,  oquvchanlik  va  mustahkamlik  chegaralari  oshadi,  shuningdek 

metallning  qattiqligi  ham  oshadi.  Bu  bilan  bir  vaqtda  plastiklik  ko`rsatkichlarini 

(nisbiy  cho`zilish,  nisbiy  siqilish,  zarbiy  qovushqoqlik)  kamayishi  kuzatiladi; 

elektr  qarshilik  oshadi,  korroziyaga  qarshilik,  issiqlik  o`tkazuvchanlik  kamayadi, 

ferromagnit  metallarning  magnit  xossalari  o`zgaradi  va  xokazo.  Metallarning 

plastik  deformatsiya  jarayonida  mexanikaviy  va  fizika-kimyoviy  xossalarini 

o`zgarishi  bilan  bog`liq  xodisalar  to`plami  mustahkamlanish  (parchinlanish)  deb 

ataladi.  Hozirgi  vaqtgacha  mustahkamlanishning  fizikaviy  tabiati  to`liq 

aniqlanmagan.  

Metallar 

mexanik 

xossalarini 

o`zgarishi, 

xususan 

mustahkamlik 

ko`rsatkichlarini oshishi sezilarli darajada fazoviy atom panjarani ishorasi bo`yicha 

bir xil dislokatsiyalar o`zaro ta’sirida buzilishi, sirpanish tekisliklarini qiyshayishi, 

sirpanish tekisliklarida donachalar bo`laklarini kontsentratsiyalari blok hosil qilishi 

bilan  tushuntiriladi.  Bundan  tashqari  qator  tadqiqotlarda,  ba’zi  tashkil  etuvchilari 

---

metastabil 

tuzilishga 

ega 

qotishmalarning 

deformatsiyalash 

jarayonida 

mustahkamlik  xossalarini  o`zgarishi,  bu  fazalarning  tuzilish  xolati  o`zgarishiga 

ta’sir ko`rsatishi ko`rsatib o`tilgan. 

S.T.Kishkin  tushunchasiga  ko`ra  po`latning  sirpanish  tekisliklari  bo`yicha 

plastik 

deformatsiyasi 

jarayonida 

siljishlarni 

to`xtatuvchi 

va 

metallni 

mustahkamlanishiga  yordam  beruvchi  submikroskopik  zarrachalar  (karbidlar) 

ajralib chiqadi.    

S.T.Konobeevskiy va M.A.Zaxarova misning alyuminiydagi qattiq eritmasini 

deformatsiyasi  jarayonida,  sirpanish  tekisliklari  bo`yicha  dispers  zarrachalar 

ajralishi  bilan  bu  eritmani  parchalanishi  ro`y  berishini  rentgenografik  usulda 

aniqladilar.  

S.S.Nosirova  va  M.V.Burakova  plastik  deformatsiya  jarayonida  o`ta 

sovutilgan  austenitni  sirpanish  tekisliklari  bo`yicha  martensitga  aylanishini 

kuzatdilar. 

Sirpanish  tekisliklari  bo`yicha  submikroskopik  zarrachalar  ajralishi,  ko`rinib 

turibdiki,  sirpanish  tekisliklari  va  unga  yaqin  joylashgan  kichik  xajmlarda 

temperaturani sezilarli oshishi natijasi hisoblanadi.    

Temperaturaning oshishi diffuziya jarayonlari o`tishi uchun zarur bo`lgan va 

xususan,  sirpanish  tekisliklarida  koagulyatsiya  va  karbidlar  to`kilishi  uchun 

qo`shimcha energiya manbaidir. 

Metall tuzilishi va atomlarning panjarada o`zaro joylashishidagi o`zgarishlar, 

plastik  deformatsiya  natijasida  metallar  xossalarining  boshqa  o`zgarishlarini  ham 

tushuntirib beradi.