3-mavzu: Polikristallning sovuq plastik deformatsiya. Sovuq deformatsiyada mustahkamlanish. Reja

Sovuq deformatsiyada mustahkamlanish
Polikristallning plastik deformatsiyasi metallning mexanikaviy, fizikaviy va kimyoviy xossalarini ancha o’zgarishiga olib keladi. Deformatsiya darajasini oshishi bilan deformatsiyaga qarshilikning barcha ko’rsatkichlari: elastiklik, proportsionallik, oquvchanlik va mustahkamlik chegaralari oshadi, shuningdek metallning qattiqligi ham oshadi. Bu bilan bir vaqtda plastiklik ko’rsatkichlarini (nisbiy cho’zilish, nisbiy siqilish, zarbiy qovushqoqlik) kamayishi kuzatiladi; elektr qarshilik oshadi, korroziyaga qarshilik, issiqlik o’tkazuvchanlik kamayadi, ferromagnit metallarning magnit xossalari o’zgaradi va xokazo. Metallarning plastik deformatsiya jarayonida mexanikaviy va fizika-kimyoviy xossalarini o’zgarishi bilan bog’liq xodisalar to’plami mustahkamlanish (parchinlanish) deb ataladi. Hozirgi vaqtgacha mustahkamlanishning fizikaviy tabiati to’liq aniqlanmagan.
Metallar mexanik xossalarini o’zgarishi, xususan mustahkamlik ko’rsatkichlarini oshishi sezilarli darajada fazoviy atom panjarani ishorasi bo’yicha bir xil dislokatsiyalar o’zaro ta’sirida buzilishi, sirpanish tekisliklarini qiyshayishi, sirpanish tekisliklarida donachalar bo’laklarini kontsentratsiyalari blok hosil qilishi bilan tushuntiriladi. Bundan tashqari qator tadqiqotlarda, ba’zi tashkil etuvchilari metastabil tuzilishga ega qotishmalarning deformatsiyalash jarayonida mustahkamlik xossalarini o’zgarishi, bu fazalarning tuzilish xolati o’zgarishiga ta’sir ko’rsatishi ko’rsatib o’tilgan.
S.T.Kishkin tushunchasiga ko’ra po’latning sirpanish tekisliklari bo’yicha plastik deformatsiyasi jarayonida siljishlarni to’xtatuvchi va metallni mustahkamlanishiga yordam beruvchi submikroskopik zarrachalar (karbidlar) ajralib chiqadi.
S.T.Konobeevskiy va M.A.Zaxarova misning alyuminiydagi qattiq eritmasini deformatsiyasi jarayonida, sirpanish tekisliklari bo’yicha dispers zarrachalar ajralishi bilan bu eritmani parchalanishi ro’y berishini rentgenografik usulda aniqladilar.
S.S.Nosirova va M.V.Burakova plastik deformatsiya jarayonida o’ta sovutilgan austenitni sirpanish tekisliklari bo’yicha martensitga aylanishini kuzatdilar.
Sirpanish tekisliklari bo’yicha submikroskopik zarrachalar ajralishi, ko’rinib turibdiki, sirpanish tekisliklari va unga yaqin joylashgan kichik xajmlarda temperaturani sezilarli oshishi natijasi hisoblanadi.
Temperaturaning oshishi diffuziya jarayonlari o’tishi uchun zarur bo’lgan va xususan, sirpanish tekisliklarida koagulyatsiya va karbidlar to’kilishi uchun qo’shimcha energiya manbaidir.
Metall tuzilishi va atomlarning panjarada o’zaro joylashishidagi o’zgarishlar, plastik deformatsiya natijasida metallar xossalarining boshqa o’zgarishlarini ham tushuntirib beradi.