3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

Фондлар қийматини оширувчи омиллар 
Фондлар љайтимини оширувчи омиллар 
Янги корхоналарнинг љурлиши, 
ускуналарни реконструкция љилиниши 
ва техник љайта љуролланиш 
натижасида ускуналар унумдорлигининг 
ошишии 
Ускуналар ишининг сме-
налилик коэффициенти-нинг 
њсиши 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

158 
Асосий ишлаб чиқариш фондларидан фойдаланишни оширувчи 
асосий йњналишлар. 
Асосий фондлардан фойдаланиш самарадорлигини халқ хњжалиги 
миқёсида баҳолаш қийин. Бу муаммонинг ечими маҳсулот ишлаб 
чиқаришнинг ошишига, аҳоли истемолини тњлароқ қондирилишига, 
мамлакатда ускуналар бадлансининг ошишига, маҳсулот таннархининг 
камайишига, ишлаб чиқариш рентабиллигининг ошишига олиб келади. 
Асосий фондлардан нисбатан тњлароқ фойдаланиш янги 
қувватларни жалб қилиш каби эҳтиёжларнинг камайишига олиб келади. 
Асосий фондлардан фойдаланишнинг яхшиланиши уларнинг 
айланиш тезлигининг ошганлигини ҳам билдиради.
Хуллас, асосий фондлардан самарали фойдаланиш иқтисодий 
ислоҳотларнинг муҳим вазифаси ҳисобланган - чиқарилаётган маҳсулот 
сифатини ошиши, рақобат шароитида маҳсулотларнинг тез реализация 
қилиниши билан ҳам чамбарчас боғлиқ. 
Асосий 
фондлардан 
самарали 
фойдаланиш 
уларнинг 
самарадорлигини оширишга таъсир қилувчи интенсив ва экстенсив 
омиллардан қанчалик тњлиқ фойдаланилаётганлигига боғлиқ. Асосий 
фондлардан фойдаланишнинг экстенсив њсиши бир томонидан 
календар даврда ускуналардан фойдаланиш вақтини оширишни тақозо 
қилса, иккинчи томондан ускуналарнинг умумий қийматида ишлаётган 
ускуналар ҳиссасини оширишни тақозо қилади. 
Ускуналаран 
фойдаланиш 
вақтини 
оширишнинг 
асосий 
йњналишлари қуйидагилар: 
•
Смена њртасида бњш туриб қолишларни камайтириш 
мақсадида ускуналарни таъмирлаш сифатини ошириш, њз вақтида 
асосий ишлаб чиқаришни ишчи кучи билан, хом-ашё билан, ёнилғи ва 
ярим фабиркатлар билан таъминлаб туриш; 
Фойдаланиш 
ваљти ва 
љувватининг 
ортиши 
Янги ишлаб 
чиљариш 
љувватларини 
њзлаштиришни 
тезлаштириш 
Янги љабул љилин-ган 
реконструкция 
љилинган ва љайта 
љуролланган кор-
хоналар љувват 
бирлиги љийматини 
камайтириш 
Љњл меќна-
тини маши-
налаштириш 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

159 
•
Кун мобайнида ускуналарнинг бекор туриб қолишини 
қисқартириш, уларнинг ишини сменалик коэффициентини ошириш. 
Асосий фондлардан фойдаланиш самарадорлигини оширишнинг 
асосий йњли ортиқча ускуналар миқдорини камайтириш ва 
њрнатилмаган ускуналарни ишлаб чиқаришга тезроқ жалб этиш 
ҳисобланади. Меҳнат воситалари катта қисмининг бекор туриши ишлаб 
чиқаришни ўстириш имкониятларининг қисқаришига, ускуналарнинг 
бекордан бекор жисмоний эскиришига ва узоқ вақт ишламасдан 
сақланиш натижасида уларнинг яроқсиз аҳволга келиб қолишига сабаб 
бњлади. Вақт њтиши билан яхши сақланган ускуналар ҳам маънавий 
эскириш натижасида жисмоний эскирган ускуналар қаторига қњшилиб 
қолади. 
Асосий фондлардан фойдаланишнинг интенсив њсиши вақт 
бирлигида ускуналарнинг иш билан таъминланганлик даражасини 
оширишни тақозо қилади. Ускуналарнинг интенсив иш билан 
таъминланганлигини 
ошириш 
учун 
ишлаётган 
машина 
ва 
механизмларни модернизациялаш, улар ишининг оптимал режимини 
њрнатиш лозим. Технологик жараёнларнинг оптимал режимда ишлаш 
ишчилар сони ва асосий фондларни књпайтирмай туриб маҳсулот 
ишлаб чиқаришни оширади ва маҳсулот бирлигига сарфланадиган 
моддий ресурс харажатларни камайтиради. 
Асосий фондардан фойдаланиш интенсивлигини ошириш 
қуйидагиларни талаб қилади: ишлаб чиқариш технологияларини ва 
меҳнат қуролларини такомиллаштириш; меҳнатни илмий ташкил 
этишни 
ва 
бошқаришни 
такомиллаштириш; 
ишчиларнинг 
профессионалиги ва билмини ошириш; ишлаб чиқариш жараёнидаги 
нуқсонларни бартараф қилиш. 
Техника ривожланиши ва шу билан боғлиқ равишда жараёнларни 
интенсивлаштириш чегараланмаган. Шунинг учун аосий фондлардан 
фойдаланишни интенсив ошириш имкониятлари ҳам чегараланмаган. 
Асосий фондлардан фойдаланиш самарадорлигини оширишнинг 
асосий йњлларидан бири унинг тузилишини такомиллаштириш 
ҳисобланади. Маҳсулот ишлаб чиқаришнинг қанчалик њсиши асосий 
цехларга боғлиқ ва шунинг учун уларнинг асосий фондлар умумий 
қийматидаги ҳиссасини ошириш лозим. Ёрдамчи ишлаб чиқаришдаги 
асосий фондларнинг ортиши маҳсулотлар фонд сиғимининг ошишига 
олиб келади, лекин бевосита маҳсулот ишлаб чиқаришнинг ортишига 
олиб келмайди. Бироқ ёрдамчи ишлаб чиқаришнинг пропорционал 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

160 
равишда ривожланишисиз асосий цехлар тњлиқ қувват билан ишлай 
олмайди. Шунинг учун аосий фондларнинг оптимал ишлаб чиқариш 
тузилишини аниқлаш улардан фойдаланишни оширувчи асосий 
йњналиш ҳисобланади. 
Ҳозирги 
шароитда 
асосий 
фондлардан 
фойдаланиш 
самарадорлигини 
оширувчи 
муҳим 
омил 
- 
корхоналарни 
хусусийлаштириш ва акционерлик жамиятларига айлантиришдир. 
Иккала ҳолатда ҳам меҳнат жамоаси асосий фондларнинг эгасига 
айланади, 
ишлаб 
чиқариш 
воситаларини 
бошқариш, 
асосий 
фондларнинг ишлаб чиқариш тузилишини мустақил шакллантириш, 
шунингдек корхона фойдасини бошқариш имконини беради. Бу 
мақсадли инвестициялашни оширишга ёрдам беради.