3-modul. Qattiq jism yuzalaridagi hodisalar. Qattiq jismlar yuzalari haqida umumiy ma’lumotlar, yuza tuzilishi, yuza

3. Yarimo’tkazgichlar sirtida elektronlar holatlari. Tamm sirtiy holatlari. 
Shokli turidagi sirtiy holatlar. 
Tamm sirtiy holatlari 1932 yilda I.Ye.Tamm cheksiz va chekli kristalda 
elektronlarning energetik spektri muhim darajada turlicha bo’lishligini ko’rsatgan. 
Cheksiz kristaldagi elektronlarning ruxsatlangan energiyalari zonalaridan boshqa 
chekli kristalda uning uzilishi oqibatida elektronlar uchun yangi ruxsatlangan 
diskret (uzuq-uzuq) energetik holatlar paydo bo’ladi. Elektron holatlarning bu 

---

holatlarga mos keladigan to’lqin funksiyalari kristall chegarasida eng katta 
(maksimal) bo’lib, kristall ichi tomonga va vakuum tomonga so’nib boradi. 
Agar kristall chegaralangan va chetki elementar yacheykadagi potensial 
to’siq kristall ichidagisidan farqli bo’lsa, cheksiz kristall ichida taqiqlangan 
holatlar o’rniga chekli kristallar sirtida ruxsat etilgan energetik holatlar vujudga 
kelishi mumkin. Ma’lumki, har qanday kvant tizimning energetik spektrini xosil 
qilish uchun Shryodinger tenglamasini yechish kerak. Buning uchun to’lqin 
funksiya tanlashdan tashqari kristall ichidagi potensial o’zgarish ravishini bilish
kerak.  
Ye.I.Tamm o’zining birinchi xisobida bir o’lchovli masalani yechishda 
Kronig-Pennining kuchsiz bog’langan elektronlar modelini qabul qilgan, bunda 
eng chetki potensial ichki to’siqlardan farq qilgan. Shu taqribda Tamm sathlari 
energiyasini aniqlash uchun tayinli tenglama olingan. 
Sirtiy elektron holatlar nazariyasining keyingi rivojida nazariya uch 
o’lchovli fazo holini umumlashtirish, tadqiqlash, shuningdek, kristall ichidagi 
davriy potensialning turli ko’rinishlari hollari qarab chiqildi. 
Xulosalar:
Chekli muntazam kristalda sirtda kristall atomlarining davriy joylashishi 
kesilganligi oqibatida uzuq-uzuq elektron energiyalari holatlari spektri vujudga 
keladi. Bu holatlarni Tamm holatlari (sathlari) deyiladi. 
Tamm holatlarining zichligi (konsentrasiyasi) ni sirtdagi atomlar zichligi 
aniqlaydi, ya’ni bu zichlik ~ 10
15
sm
-2 
tartibda bo’ladi. Bunday zichlik mavjud 
bo’lganida sirtiy energetik zonalar paydo bo’lishi ham mumkin.