3 mundarija

1-mavzu.  Kirish.  Mashinasozlik  texnologiyasi  asoslari  fanining  mazmuni  va      
vazifalari. 
 
1. Mashinasozlik fanining o‟rni. 
2. Fanning maqsad va vazifalari 
3. Mashinasozlik fanining o‟rni. 
 
Tabiat  insoniyat  ixtiyoriga  tayyor  ko‟rinishda  foydalanishi  mumkin  bo‟lgan 
(juda  kam,  sanoqli  miqdordagi)  buyumlarni  taqdim  etadi.  SHuning  uchun  ham 
insoniyat  tabiat  buyumlarini  o‟z  extiyojiga  moslashtirish  maqsadida  ish  qurollari 
yordamida  doimo  mehnat  qilishiga  to‟g‟ri  keladi.  Masalan,  mashina  tayyor  holda 
hech qachon tabiat tamonidan berilmaydi, uning metali ruda tarkibida beriladi.  
Inson  o‟z  bilimidan  foydalanib  rudadan  metalni,  metaldan  kerakli  sifatdagi 
po‟latni,  po‟latdan  zarur  shakldagi  tayyorlanmani,  tayyorlanmaga  mexanik  ishlov 
berib  kerakli  sifatdagi  detalni  tayyorlaydi.  Va  nihoyat  detallardan  mashinani 
yig‟adi. 
Barcha bu jarayonlar mashinani tayyorlash texnologiyasi deb ataladi. 
Texnologik  fanlarning  rivojlanishining  zamonaviy  bosqichlarida  mashina 
ishlab  chiqarish  texnologiyasining  barcha  jarayonlaridagi  hamma  bilimlarni  bitta 
mutaxassislik hajmida birlashtirish juda qiyin. 
SHuning  uchun  ham  ishlab  chiqarish  texnologiyasi  mustaqil  ahamiyatga  ega 
bo‟lgan,  rudalarni  boyitish  texnolgiyasi,  metallurgiya  texnologiyasi,  quymakorlik 
texnologiyasi,  temirchilik-shtamplash  texnologiyasi,  termik  ishlov  berish 
texnologiyasi va x.k. soxalardan iborat. 
Mashinasozlik  texnolgoiyasi  fanida  ishlab  chiqarishning    oxirgi  bosqichlari 
hisoblangan  tayyorlashning  mexanik  ishlov  berish  va  mashinani  yig‟ish  kabi 
texnologik bilimlar majmuaviy o‟rganiladi.  
Mashinasozlik  texnologiyasi  fanining  maqsadi  mashinalarni  yig‟ish  va 
detallarga  mexanik  ishlov  berish  bo‟yicha  texnologik  jarayonlarni  va 
operatsiyalarni  kerakli  tartibda  tahminlashni  loyixalash,  ishlab  chiqish  va 
me‟yorlash bo‟yicha bilimlar majmuasini berishdan iborat. 
Bu  fanning  yo‟nalishi  kam  material  sarflanadigan  yuqori  unumdorlikda 
ishlaydigan va kam tannarxda tayyorlanadigan, jamiyat uchun zarur bo‟lgan yuqori 
sifatli mashinalarni yaratish bilan aniqlanadi.  
Texnologik  jarayonni  ishlab  chiqish  texnik-loyixa  ishini  bajarish  va  texnik 
iqtisodiy  ko‟rsatkichlarini  asoslab  texnologik  jixozlarni  to‟g‟ri  tanlash,  ayrim 
hollarda zamonaviylashgan yangisini yaratish bilan bog‟liq. 
«Mashinasozlik  texnologiyasi»  fani  kompleks  fandir.  Birinchidan,  bunda 
texnologik  materialli  o‟zini  bayon  etishdan  tashqari,  «Konstruktsion  materiallar 
texnologiyasi»,  «Materialshunoslik»,  «Metallarni  kesish  nazariyasi»,  «Kesuvchi 
asboblar», «Metall kesish dastgoxlari» va boshqa fanlardagi xolatlardan foydalanib 
tahlil  qilinib  ishlov  berish  jarayonida  dastgox,  asbob  va  tayyorlanadigan  detallni 
o‟zaro tahsir kompleksi ham beriladi.  

---

5 
 
Masalan,  mehnatni  me‟yorlashtirish  masalasi  kesish  tartibini  ishlab  chiqish 
bilan  uzviy  bog‟liqdir.  Kesish  tartibini  ishlab  chiqish  «Metallarni  kesish 
nazariyasi» tadqiqotlarini natijasidir. Xuddi shuningdek kesish kuchlari to‟g‟risida 
ham,  moslamalarni  va  mexanik  ishlov  berish  aniqligini  hisoblashda  qilishimiz 
zarur bo‟lgan kattalikni aytish mumkin. Kesish kuchlarini o‟lchash va uni nazariy 
hisobi «Metallarni kesish nazariyasi»da keltirilgan. 
Kesuvchi  asboblar  va  dastgoxlarni    bilish  texnolgik  jarayonni  to‟g‟ri  tuzish 
uchun  zarur  bo‟ladi.  Materialshunoslikdan  olingan  bilim  detal  va  boshqalarni 
materiallarni tanlash uchun o‟ta zarurdir. 
«Mashinasozlik texnologisi» ikki bo‟limdan tashkil topgan. 
Birinchisi  –  barcha  texnologik  mutaxassisliklar  uchun  umumiy  kurs 
me‟yorlash  va  texnologik  jarayonlarni  mukammal  ishlab  chiqishni  loyixalash 
asoslarini,  mexanik  ishlov  berishda  aniqlikni  hisoblash,  qo‟yimlarni  hisoblash, 
detalni  bazalashtirish,  moslamalarni  konstruktsiyalash  va  mashinalarni  yig‟ish 
to‟g‟risida asosiy mahlumotlarni o‟z tarkibiga oladi. 
Ikkinchisi  –  maxsus  kurs  foydalaniladigan  dastgox,  moslama,  maxsus 
asboblarni  taxlil  qilish  va  yoritish  bilan  talabaning  yo‟nalishiga  mos  mashina  va 
jixozlarning detallarga ishlov berishning tipli usuli va yig‟ishni o‟z ichiga oladi. 
Hozirgi vaqtda yengil sanoat, to‟qimachilik va paxta tozalash mashinasozligini 
rivojlantirishga katta ehtibor qaratilmoqda.   
 
 
 
2. Fanning maqsad va vazifalari 
 
  “Mashinasozlik  texnologiyasi  asoslari”  fani      asosiy  fanlardan  biri 
hisoblanadi. Fanning o‟qitishdan maqsad - talabalarda mashinasozlik texnologiyasi 
asoslari to‟g‟risida tushuncha hosil qilishdan iboratdir. Fanning vazifasi  - olingan 
bilimlarni  amaliy  jixatdan  qo‟llay  olishi  va  detallarni  tayyorlash  texnologik 
jarayonlarini ishlab chiqishni o‟rgatishdir.  
Oliy  kasb  ta'limi  Davlat    ta'lim  standartiga  asosan, bakalavriyatda  quyidagi 
bilim va ko‟nikmalarni shakllantirishdan iborat: - talabalar mashinalarni yig‟ishni, 
detallarni  tayyorlashda  uning  aniqligini  oshirish  yo‟llarini,  iqtisodiy  jihatdan 
samarali usullarda detal tayyorlash jarayonlarini bilishdir. a) bilishi kerak:  
- talaba ishlab chiqarish jarayonlari, ishlab chiqarish turlari, mexanik ishlov 
berishdagi  aniqlikni  ta'minlash,  ishlov  beriladigan  yuza  sifatini  ta'minlash: 
tayyorlanmani olinish usulini tanlash to‟g‟risida bilimga ega bo‟lish kerak; 
b) o‟quviga: 
- talaba mashinasozlikda tayyorlanadigan   maxsulotlarni aniqligi va sifatini 
qo‟yilgan talablar bo‟yicha olish to‟g‟risida  o‟quvga ega bo‟lish kerak; 
v) ko‟nikmasiga: 
- talaba mashinasozlikda tayyorlanadigan   maxsulotlarni tayyorlashda ishlab 
chiqarish jarayonini tashkil etish, ishlab chikarish turini tanlash, kerakli aniqlik va 

---

6 
 
sifatni  ta'minlash  bo‟yicha  kerakli  tadbirlarni  amalga  oshirish  ko‟nikmasiga  ega 
bo‟lishi kerak. 
Mazkur  fanni  yaxshi  o‟rganish  uchun  talaba  oldingi  semestrlarda  o‟tilgan 
«Konstruksion  materiallar  texnologiyasi»,  “Materialshunoslik”,  “Materiallar 
qarshiligi”,  “Mashina  detallari”,  “O‟zaro  almashuvchanlik  va  texnik  o‟lchamlar” 
kabi  fanlarni  chuqur  o‟zlashtirgan  bo‟lishi  kerak  hamda  mazkur  fan  talaba 
tomonidan  keyingi  semestrlarda  o‟qitiladigan  «Mashinasozlik  texnologiyasi», 
“Tarmoq  mashinalarini  montaji  eks‟luatattsiyasi  va    ta'mirlash”  fanlarini 
o‟zlashtirish hamda bitiruv malakaviy ishlarini bajarish uchun zamin yaratadi. 
1.1.   «Mashinasozlik texnologiyasi asoslari» fanining ishlab 
chiqarishdagi o‟rni  
Hozirgi  kunda,  ichlab  chiqarishni  ilg‟or    texnologiyalar  asosida  tashkil 
qilishda, 
zamonaviy 
avtomatik 
tizimlardan 
keng 
foydalanish, 
yangi 
konstruksiadagi  mashinalarni  ishlab  chiqarishni  talab  qiladi.  «Mashinasozlik 
texnologiyasi  asoslari»  fanini  o‟rganmasdan  turib  tehnologik  mashinalarining 
sifatli ishlashini ta‟minlab bolmaydi.