3 mundarija

8. Abraziv asboblar yordamida ishlov berish 
          
Abraziv  asboblar  yordamida  turli  usullar  bilan  tanavorlarga  ishlov  berish 
mumkin.  Jilvirlashni  yakunlovchi  ishlov  berish  usuli  sifatida  ishlatiladi.  Shilib 
jilvirlashni,  bir  marta  ishlov  berish  sifatida  baza  qilib  ishlatiluvchi  yassi 
tekisliklarni  talab  etilgan  tekisliligini  ta‟minlash  uchun  qo‟llaniladi.  Bu  usul 
ko‟pincha o‟lchamlarni qat‟iy ushlash shart bo‟lmagan hollarda ishlatiladi. 
         Shilib  jilvirlashda  doira  shaklidagi  zarradorligi  80-125,  kamroq  50-80 
markali  jilvir  toshlari  ishlatilib,  yuza  tozaligi  R
z
=20  mkm  va  R
a
=2,5  mkm 
oralig‟ida bo‟ladi. 
         Shuni  aytib  o‟tish  kerakki,  jilvirlash  amallarini  bajarishda  ishlanuvchi 
yuzalar  sifati  asosan  qo‟llaniluvchi  abraziv  asboblarning  zarradorlik  markalariga 
qismi 

---

77 
 
bog‟liqdir. Zarradorligi katta markali bo‟lsa yuza g‟adir-budirligi yuqori va mayda 
bo‟lib borishi bilan g‟adir-budirlik kamayib sifat oshib boradi. 
         Yassi  tekisliklarni  keskich  asboblar  bilan  ishlov  berishdan  keyin  dastlabki 
jilvirlash,  kosasimon  va  doira  shakllaridagi  jilvir  toshlar  yordamida  bajariladi 
(12.5-rasm a,b).  
          Doira  shaklidagi  jilvir  toshning  tashqi  silindr  sirti  bilan  tanavorlar 
jilvirlanadi  (12.5,a-rasm).  Кosasimon  jilvir  toshning  esa  yon  sirti  bilan 
tanavorlarga  jilvirlash  ishlovi  beriladi.  Bunda  zarradorligi  birinchisi  uchun  (12.5, 
a-rasm)  40-50;  ikkinchisi
 
uchun  (12.5.,  b-rasm)  50-80  (po‟lat  va  cho‟yan 
tanavorlar uchun) markali jilvir toshlar ishlatiladi. Toza jilvirlashda 12-40 markali 
doiraviy  jilvir  toshlar,  yupqa  jilvirlashda  6-10  markali  doiraviy  jilvir  toshlar 
ishlatiladi. 
 
 
 
12.5-rasm. Jilvirlash amallari: (a)- doira shaklidagi tosh sirti bilan jilvirlash; (b)- kosasimon tosh 
yon sirti bilan jilvirlash. 
 
         1-sxema  bo‟yicha  yassi  jilvirlashda:  a)  dastlabki  jilvirlashda  Rz=20  mkm, 
R
a
=2,5 mkm; b) toza jilvirlashda R
a
=1,5-0,63 va b) yupqa jilvirlashda     R
a
=0,63-
0,32 mkm yuzalar tozaligi ta‟minlanadi. 
         Yuqori tezlik rejimlari bilan yuzalarni yassi jilvirlaganda tozalik darajasi bir 
sinf yuqori bo‟lib sifati ortadi. 
         2-sxema bo‟yicha yon sirt bilan jilvirlashda: a) dastlabki jilvirlashda R
z
=2,5 
mkm,  R
a
=2,5-1,25  mkm;  b)  toza  jilvirlashda  R
a
=1,25-0,63  mkm  yuza  tozaligiga 
erishiladi. 
         Aylanuvchi  tashqi  yuzalarni  jilvirlashda:  dastlabki,  toza  va  yupqa  jilvirlash 
usullari  qo‟llaniladi.  Bunda;  a)  dastlabki  jilvirlash  8,  9  kvalitet  aniqlikni, 
R
z
=2,5mkm,  R
a
=2,5-1,25  mkm;  b)  toza  jilvirlash  esa    7,  8  kvalitet  aniqlikni, 
R
a
=1,25  mkm  tozalikni  va  v)  yupqa  jilvirlash  6,  7  kvalitet  aniqlikni  va  R
a
=0,63-
0,125 mkm tozaliklarni ta‟minlaydi. 
         Tashqi  yuzalarni  bir  marta  jilvirlash  usuli  termik  ishlov  berilmagan 
tanavorlar uchun kesib ishlov berishdan keyin qo‟llanilib, 7, 8 kvalitet aniqlikni va 
R
a
=2,5-0,63 mkm yuza tozaligini ta‟minlaydi. 
 
 

---

78 
 
12.6-rasm. Aylanuvchi (a-tashqi va b-ichki) yuzalarni jilvirlash. 
 
        Teshiklarga  ishlov  berishda:  dastlabki,  toza  va  bir  marta  jilvirlash  usullari 
qo‟llaniladi. a) dastlabki jilvirlash 8, 9 kvalitet aniqlikni, R
z
=20 mkm, R
a
=2,5-1,25 
mkm  g‟adir-budirlikni  ta‟minlaydi.  b)  toza  va  bir  marta  jilvirlash  7,  8  kvalitet 
aniqlikni va Ra=1,25-0,63 mkm tozalikni beradi. 
         Teshiklarga  yupqa  ishlov  berish  usuli  qo‟llanilmaydi,  agarda  texnik 
talablarga ko‟ra yukori aniqlik va tozalik kerak bo‟lsa boshqa usullar qo‟llaniladi; 
xususan bular yupqa ichki yo‟nish, razvertkalash va xoninglash usullaridir. 
         Turli  asbobsozlik  materiallarini  ishlashda,  qattiq    qotishmali  va  olmosli 
keskichlarni  charxlashlarda  olmosli  jilvir  toshlar  keng  qo‟llaniladi,  bunday  jilvir 
toshlar  to‟g‟risidagi  ma‟lumotlar  "Asboblarni  loyihalash  va  ishlab  chiqarish" 
darsliklarida berilgan.