3 O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

7- mavzu. Ulush munosabatlarini mujassamlashtiruvchi qimmatli qog‟ozlar qiymatini 

baholash 

 

1.Baholash  maqsadi,  narxni  shakllantiruvchi  omillar  va  aksiyalarni baholash uchun 

zarur hujjatlar 

Aksiyalarni baholash quyidagi maqsadlarda o‗tkaziladi: 



  Oldi-sotdi,  meros  qoldirish,  in‘om  etish  va  boshqalar  bo‗yicha  bitimlar  tuzishda 

aksiyalar qiymatini baholash; 



  Korxonalar  tuzilmasi  o‗zgargan  sharoitda  –  qo‗shilish,  yutib  yuborish  va  boshqalarda 

aksiyalarning bozor qiymatini baholash; 



  Qo‗shimcha    muomalaga   chiqarish    yoki    qimmatli    qog‗ozlar    emissiya qilish uchun 

aksiyalarni baholash; 



  Pul  evaziga 

qaytarib 

olishda 

bozordagi 

qiymatini 

aniqlash 

uchun 

aksiyalarni baholash; 

---

 

49 

 



  tashqi investitsiyalashni jalb qilish uchun aksiyalarni baholash; 



  kredit olishda garov qiymati sifatida aksiyalarni baholash. 

Bozor  tomonidan  aksiyalar  qiymatini  baholashda  ko‗plab  omillar  hisobga  olinadi.  

Ularning    orasida    emitent    kompaniyalarning    moliyaviy    ahvoli,    uning  foydaliligiva 

kutilayotgan  dividendlarni alohida  ajratib  ko‗rsatish  mumkin.  Butun dunyoda  aksiyalar  qiymatini  

baholash   uchun   ikki   parametr   keng   qo‗llaniladi: dividend  daromadlilik va   aksiyalar  narxining 

aksiyalar  foydasiga  nisbati.  Bundan  tashqari,  korporativ  qimmatli  qog‗oz  sifatida  aksiyalarning 

o‗ziga xosligi shundaki, aksiyadorlarning huquqlari hajmi unga tegishli aksiyalar miqdoriga bog‗liq 

bo‗ladi. Shuning uchun aksiyalarni baholashda paket miqdori (nazorat darajasi) o‗ta muhim parametr  

hisoblanadi,    chunki    miqdori    bo‗yicha    turlicha    paketlarda    aksiyalar  qiymati  ham  turlicha 

bo‗ladi. 

Aksiyalarning baholash qiymatiga ta‘sir qiluvchi asosiy omillar: 



  talab va taklif nisbati; 



  aksiyalar likvidligi; 



  o‗xshash aksiyalar kotirovkasi; 



  daromadlilik yoki kelgusi daromadning joriy qiymati; 



  aksiyalar ishonchliligi. 

Chegirma  va  ustamalar  nuqtai  nazaridan  (E.E  Yaskevich  tasavvuriga  ko‗ra)  aksiyalar  

paketlarining    yakuniy    qiymatini    hisoblashning    umumiy    formulalari  quyidagi  ko‗rinishlarda 

keltirilishi mumkin: 

– majoritar (yirik) aksiyalar paketlari uchun: 

 

Qa = Sa*[(U - NA)*(1+Kn) + NA]*(1 - Kl)*(1 - Kb)*(1-Ktl) - Pk 

(7.1) 

 

– minoritar (mayda)  aksiyalar paketlari uchun: 

 

Qa = Sa*U*(1 - Kn)*(1 - Kl)*(1 - Kb)*(1 - Ktl) – Pk (7.2)  

Bu yerda: Ua – baholanayotgan aksiyalar paketining solishtirma og‗irligi; U – 

100%    majoritar    paket    sifatida    korxona    (biznes)    ning    umumiy    qiymati;    NA    –  nooperatsion 

aktivlar  qiymati;  Kn  –  nazorat  uchun  chegirma  (yoki  ustama);  Kl  – ichki  omillar  ta‘sirini  hisobga 

oluvchi  likvidlik  uchun  chegirma;  Kb  –  boshqa omillar ta‘sir    uchun    chegirma;  Ktl    –    tashqi 

omillar  ta‘sirini  hisobga  oluvchi  likvidlik  uchun  chegirma;  Pk  –  kotirovkalanmaydigan  aksiyalar 

paketlari  uchun bevosita  pulli chegirma (uni hisobga olish zarurati 

matn 

bo‗yicha 

quyida 

keltirilgan). 

Aksiyalarni baholash  uchun zaruriy hujjatlar: 

1.Ta‘sis  hujjatlaridan  nusxalar  (Ustav,  Muassislik  shartnomasi,  Ro‗yxatdan  o‗tganlik haqida 

guvohnoma)). 

2.Emissiyalarning  qisqacha   bayonlari   va   qimmatli   qog‗ozlarni   chiqarish yakunlari haqida 

hisobotlardan nusxalar. 

3.Kompaniyaning faoliyat turlari va tashkiliy tuzilmasi. 

4.Ko‗chmas  mulkka  oid  ijara  shartnomalarining  nusxalari  (agar  mavjud bo‗lsa). 

5.Oxirgi  3-5    yil    uchun    buxgalteriya  hisoboti  ma‘lumotlari    (yoki    oldingi  davrlarning 

mumkin bo‗lgan miqdori): 

o buxgalteriya balansi 

o foyda va  zararlar to‗g‗risida hisobot 

6.So‗nggi auditorlik xulosasi (agar auditorlik tekshiruvi o‗tkazilgan bo‗lsa). 

7.Asosiy fondlar axborotnomasi. 

8.Mulklarning inventar ro‗yxati. 

9.Jami aktivlar (ko‗chmas mulk, zaxira, veksellar, nomoddiy aktivlar va b.) 

haqida ma‘lumotlar. 

10.Kreditorlik qarzi kengaytmasi. 

11.Debitorlik qarzi kengaytmasi: 

---

 

50 

 

o yuzaga kelish muddatlari bo‗yicha; 

o debitorlik qarzi bo‗yicha; 

o shubhali qarzlar ulushi. 

12.Sho‗‘ba 

kompaniyalar, 

xoldinglar 

mavjudligi 

haqida 

axborot 

(agar 

bo‗lsa), ular bo‗yicha moliyaviy hujjatlashtirish. 

13.Yillar  bo‗yicha  tovar/xizmatlar  bo‗yicha  rejalashtirilgan  yalpi 

tushum,  zaruriy 

investitsiyalar, xarajatlar, sof foyda ko‗rsatilgan holda yaqin 3-5 yil uchun biznes-reja.