3 O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

obligatsiyalari, munitsipal obligatsiyalar, korxonalar obligatsiyalari. 

Davlat obligatsiyalari 

Davlat  qimmatli  qog‘ozlari  -  O‘zbekiston  Respublikasining  g‘azna  majburiyatlari  va 

O‘zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasi  vakolat  bergan  organ  tomonidan  chiqarilgan 

obligatsiyalar, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining obligatsiyalari. 

Davlat  obligatsiyalari  monopolistik  kapitalizmgacha  bo‘lgan  davrda  paydo  bo‘ldi. 

Obligatsiyalar o‘zida kredit munosabatlarini aks ettiradi, bunda davlat qarzdor, aholi yoki korxona va 

tashkilotlar  kreditor  sifatida  ishtirok  etadi  (davlat  krediti).  Bugungi  kunda  davlat  obligatsiyalari 

obligatsiyalarning eng keng tarqalgan turidir. Davlat obligatsiyalari  emissiyasini hukumat, aksariyat 

hollarda,  davlat  byudjeti  taqchilligini  qoplash  maqsadida  amalga  oshiradi.  Bevosita  davlat 

obligatsiyalari  operatsiyalari  bilan  kredit  muassasalari  shug‘ullanadi.  Foizlarni  to‘lash  manbasi  – 

davlat  xazinasiga  korxonalardan  soliq  ko‘rinishida  kelib  tushadigan,  amalga  oshirilgan  qo‘shimcha 

qiymatdir.  Davlat  obligatsiyalari,  odatda,  mamlakatning  mol–mulki,  boyligi  bilan  kafolatlangan  va 

shuning  uchun  ham  investitsiya  aktivlarining  eng  ishonchli  turi  hisoblanadi.  Davlat  obligatsiyalari 

bo‘yicha  olingan  daromadlar  soliqqa  tortilmaydi.  Shuning  uchun  ular  bo‘yicha  foiz  stavkalari 

korporatsiyalarning  eng  birinchi  darajali  obligatsiyalari  bo‘yicha  to‘lanadigan  foiz  stavkalariga 

qaraganda  past.  Bozor  iqtisodiyoti  rivojlangan  mamlakatlarda  jami  davlat  qarzining  katta  qismini 

aynan turli yilrlarda chiqarilgan obligatsiyalar tashkil etadi. 

Sobiq  Ittifoq  davridagi  adabiyotlarda  kapitalistik  davlat  kreditining  mavjudligi  tegishli 

mamlakatlar  hukumatlari  tomonidan  o‘zining  harbiy  va  boshqa  noishlab  chiqarish  harajatlarini 

qoplash  zarurati  bilan  bog‘liq,  deb  ko‘rsatilar  edi.  Bunday  hollarga  deyarli  hamma  yilrlarda  bir  xil 

---

 

8 

 

salbiy  baho  berilar  edi.  Shuni  ta‘kidlash  lozimki,  yuqorida  aytilgan  harajatlar  har  qanday  davlat 

byudjetining majburiy unsuri hisoblanadi. 

Davlat qimmatli qog‘ozlari bozorini tashkil qilish va uning rivojlanishi o‘zining salbiy holatlari 

bilan  birga,  deyarli  hamma  yilda  iqtisodiyoti  rivojlangan  mamlakatlar  uchun  kreditdan  davlat 

byudjeti  daromadarini  shakllantirishning  manbasi  sifatida  foydalanish  va  bu  bilan  xo‘jalikni 

moliyalashtirishning resurs salohiyatini kengaytirish imkonini berdi. 

Davlat  qimmatli  qog‘ozlari  bilan  turli  operatsiyalar  qilish,  masalan,  ularni  kredit  tizimi 

ishtirokida  ochiq  bozorda  sotib  olish  yoki  sotish  yordamida  ko‘pchilik  zamonaviy  kapitalistik 

davlatlar  iqtisodiyotini  pul  –  kredit  jihatdan  tartibga  solishga  erishiladi.  Aholi  hamda  korxonalar 

uchun  davlat  majburiyatlarini  harid  qilish  o‘z  omonatlari  va  jamg‘armalarini  nisbatan  ishonchli 

saqlash shakli hisoblanadi. Bu qandaydir darajada o‘zini inflyatsiya jarayonlari ta‘siridan chegaralash 

imkonini beradi.