3. Termodinamikaning 1-qonuni va uni izojarayonlarga tadbiqi. Issiqlik sig’imi. Termodinamik sikl. Qaytar, qaytmas va aylanma jarayonlar

1) to’g’ri tsikl yoki isitkich ma­shina tsikli;
2) teskari tsikl yoki sovitkich mashina tsikli.
To’g’ri tsikl. To’g’ri tsikl amalga oshayotganda ishchi jism tashqaridagi temperaturasi yuqoriroq bo’lgan istkichdan issiqlik miqdori oladi.
Temperaturasi yuqoriroq bo’lgan va ishchi jismga isiqlik miqdori berayotgan jismga isitkich deb ataladi.
Bu issiqlik miqdori ta‘sirida ishchi jism kengayadi. Kengayish protsessida bajarilgan ishning qiymati (A₁) 6.6-rasmdagi shaklning yuziga teng. Agar kengayish protsessidagi ishchi jism ichki energiyasinipg o’zgarishi ekanligini e‘tiborga olsak, termodinamikaning birinchi bosh qonunini quyidagi ko’rinishda yozish mumkin:
(6.21)
Ishchi jismni 2 holatdan dastlabki 1 holatga qaytarish uchun uni siqish lozim. Buning uchun ishchi jism kengayayotganda bajarilgan ishning bir qismidan foydalaniladi. Masalan, issiqlik mashinalarda ishchi jism kengayib maxovikni aylanma harakatga keltiradi. Maxovikning kinetik energiyasidan esa ishchi jismni siqishda foydalanish mumkin. ciqish protsessida bajarilgan manfiy ish (—A₂) ning miqdori 12.4-rasmda shtrixlangan yuz bilan aniqlanadi. Bu prosesda ishchi jism tashqaridagi pastroq temperaturali sovitkich jismga Q₂ issiqlik miqdori beradi.
Demak ishchi jismdan, ya‘ni issitkichdan Q2 issiqlik miqdori olayotgan jismga sovitkich deb ataladi.