302 ps guruh talabasi Baxtiyorova Layloning
Download 184.19 Kb. Pdf ko'rish
|
BAXTIYOROVA LAYLO
|
Renessans universiteti 302 ps guruh talabasi Baxtiyorova Layloning Ontogenez psixologiyasi fanidan prezentatsiyasi REJA 1. Ontogenez psixologiyasida olimlarning fikrlari 2. E.Eriksonning psixodinamik nazariyasi Psixologiya fanida ontogenezni davrlarga tabaqalash bòyicha qator mustaqil nazariyalar maavjud. Ular qachon inson shaxsini tadqiq qilishga xar hil nuqtai nazardan yondashadi va muammoning mohiyatini turlicha yoritadi. Ularga biogenetik, sotsiogenetik, psixogenetik, kongnitivistik, psixoanalitik, bixevioristik nazariyalarini kiritish mumkin. Quyida mazkur nazariyalar va ularning ayrım namoyondalari ifodalangan yosh davrlarini tabaqalash prinsplarini kòrib chiqamiz. Biogenestik nazariyada insonning biologik yetilishi bosh omil sifatida qabul qilingan. Qolgan jarayonlarning rivojlanishi ixtiyoriy bòlib ana shu omil bilan òzaro boģliqdir. Mazkur nazariyaga binoan rivojlantirishning bosh maqsadi biologik determinatsiyalarga ya'ni aniqlovchiga qaratiladi va ulardan ijtimoiy psixologik xususiyaatlar kelib chiqadi. Rivojlanish jarayonining òzi dastavval biologik yetilishning universal bosqichi sifatida qabul qilinadi. Biogenetik qonunni F.Myuller va Gekkel kashf qilgan. Biogenetik qonun tana a'zolarining rivojlanishi tashviq qilishda hamda antidarvinchilarga qarshi kurashda muayyan darajada tarixiy ròl òynagan. Biroq unda tana a'zolarining individual tarixiy rivojlanishini munosabatlarini tushuntirishda qòpol xatolarga yòl qòyilgan. Jumladan biogenetik qonunga kòra shaxs psixologiyasining individual rivojlanishi ya'ni ontogenez butun insoniyatning tarixiy rivojining ya'ni filoginezning asosiy bosqichlarini qisqacha takrorlaydi. Nemis psixologi N.Shternning fikricha chaqaloq hali odam hisoblanmaydi. Balki faqat sut emizuvchi hayvondir. Olti oylikdan oshgach u psixik rivoji jihatidan faqat maymunlar darajasiga tenglashadi . 2 yoshida oddiy odam xoliga keladi. 5 yoshida ibtidoiy gala holidagi odamlar darajasiga yetadi. Maktabga chiqqanidan boshlab ibtidoiy davrni boshidan kechiradi. Kichik maktab yoshida uning ongi òrta asr kishilari Darajasiga nihoyat yetuklik davri 16-18 yoshlaridagina hozirgi zamon kishilarining madaniy darajasiga erishadi. S.Xoll rekapitulyollplniqonuni"ni ya'ni filoginezni psixologik òsishning bosh qonuni deb xisoblaydi. Uning fikricha ontogenez filoginezning muhim bosqichlarini takrorlaydi. Olimning fikricha godaklik hayvonlarga xos rivojlanish pallasidan boshqa narsa emas. Bolalik esa asosiy mashģuloti ovchilik va baliqchilik bòlgan qadimgi kishilardir. 8-12 yoshlaridagi òsish davri yovvoyilikning oxiri va sivilizatsiyaning boshlanishidagi kamolotga tengdir. Òspirinlik esa jinsiy yetilishdan ya'ni 12-13 yoshdan boshlab yetuklik davrigacha ya'ni 22-25 yoshgacha davom etib romantizmga barobardir. Uning fikricha bu davrlar bòron va tazyiqlar ichki va tashqi nizolar ziddiyatlardan iborat bòlib odamda "individuallik tuyģusi" vujudga keladi. Chunki inson zotidagi rivojlanish bosqichlari filoginezni umuman takrorlamaydi. Biogenetik konsepsiyaning boshqa turi nemis (konstitutsion psixologiyasi) insonning tana tuzilishiga asoslangan nazariyalar ishlab chiqildi. E.Krechman shaxs tipologiyasining negizida bir qancha biologik omillarni masalan tana tuzulishining tipi va boshqalarnikritib inson jismoniy tipi bilan òsishining xususiyati orasida uzviy boģliqlik mavjud deb taxmin qiladi. E.Kreshmer odamlarni 2 ta katta toifaga sikloid ya'ni tez qòzgaluvchi, his tuyģusi òta beqaror va shizoid: odamovi munosabatga qiyin kirishuvchi his tuyģusi cheklangan. Bu taxminini yosh davrlari xususiyatlariga ham tadbiq etib òsmirlar sikloid xususiyatlarga òspirin esa shizoid xususiyatligini takidlaydi. Lekin insonning kamol topishida biologik shartlangan sifatlar hamisha yetakchi va hal qiluvchi rol òynay olmaydi. Chunki shaxsning individual topologik xususiyatlari bir biriga aynan mos tushmaydi. Psixologiya tarixida biologizmning eng yaqqol kòrinishi Zigmud Freydning shaxs talqinida òz ifodasini topgan. Uning ta'limotiga binoan shaxsning barcha xatti- harakatlari (xulqi) ongsiz biologik mayllar yoki instinktlardan kelib chqadi. Birinchi navbatta jinsiy maylga boģliqlikdir. Bunday biologizatorlik omillari inson xulqini belgilovchi birdan-bir mezon yoki betakror turtki rolini bajara olmaydi. Biogenetik nazariyaning qarama-qarshi kkòrinishi sotsiogenetik nazariyadir. Bu nazariyada shaxsda ròy beradigan òzgarishlarni jamiyatning tuzilishi ijtimoiylash ya'ni sotsializatsiya usullari atrofdagi odamlar bilan òzaro munosabat vositalari asosida tushuntiriladi. Bu nazariyaga kòra inson biologik tur sifatida tuģulib hayotdagi ijtimoiy shart sharoitlarning bevosita ta'siri ostida shaxsga aylanadi. K.Levin tavsiya qilga n "fazoviy zarurat maydoni " nazariyasi ham òz davrida muhim ahamiyat kasb etgan. Unga kòra shaxsning xulqi ya'ni xatti harakatlari psixologik kuch vazifasini òtovchi ishtiyoq intilish maqsad niyat bilan boshqarilib turadi. Bu kuchlar fazoviy zarurat maydonining kòlamida tayanch nuqtasiga yònalgan bòladilar. Psixikaning irrotsional aqliy bilish jarayonlaridan boshqa tarkibiy qismlari: emotsiya ,mayl yordamida shaxsning xulqini tahlil qiluvchi nazariya psixodinamika deyiladi. Bu nazariya asoschisi E.Erikson . E.Erikson umrni davrlarga ajratadi va ularni òziga xos betakror xususiyatlarga ega deb xisoblaydi. 1--davr Ilk godaklik . Bu davrda tashqi dunyoga ongsiz ishonch tuyģusi vujudga keladi. Buning sababi ota onaning mehr muhabbati gamxorligi va jonkuyarligidir.Agarda gòdakda bu ishonch paydo bòlmay qolsa ona bolaga yomon munosabatda bòlsa voyaga yetganda umidsizlik vujiudga keladi. 2--davr Kechki gòdaklik Yarim mustaqillik va shaxsiy qadr qimmat tuyģusi shakllanadi. Bu esa òz tanasini boshqarish uchun keng imkoniyat yaratib intizom, mas'uliyat, javobgarlik hurmat tuyģulari tarkib topishga zamin hosil qiladi. AANOMAL RIVOJLANISH ikkilanish ,qobiliyatga shubxalanish , hayotga moslashmaganligini his qilish. 3--davr ilk bolalik Anomal rivojlanish insonlarga befarqlik tashabbusning sustligi boshqa bolalarga xasad beqarorlik. Tashabbus tuyģusi esa qandaydir ishni bajarish mayli tarkib topadi guruhiy òyinlar tengqurlari bilan muloqotga kirishish ahamiyatga ega. 4--davr Bu davr maqsadiga erishish uchun intilish uddaburonlik va tirishqoqlik bilan xarakterlanadi. Salbiy tomonlari- ong hayotning barcha qirralarini qamrab ololmaydi muammolarni hal qilishda aql zakovat darajasining pastligi bilimlarini òzlashtirishdagi qoloqlik passiv mehnat. 5--davr (11-20 y) Osmirlik va òspirinlik xissiy yetuklik. Betakror òziga xos yosh davri . Salbiy tomoni qat'iyatsizlik. 6--davr (20--45y) ilk erta yetuklik . Boshqa jinsga psixologik intim yaqinlashuv qobiliyati va ehtiyoji vujudga keladi. Bundan tashqari yolģizlikka moyillik va odamovilik kabi yoqimsiz xususiyatlar bilan farqlanadi. 7--davr 40--60y) òrta yetuklik hayotiy faoliyatning barcha sohalarida ya'ni mehnat,ijodiyot, ģamxorlik,nasl qoldirish Tajriba uzatish mahsuldorlik tuyģusi hamrox bòladi va ezgu niyatlarning amalga oshishiga turtki bòladi. Anomal rivojlanish: xudbinlik , òz-òziga e'tiborni qaratish ,ishida basaramjomlik, erta invalidlik ,òzi haqida qayģurishning yòqolishi.... Download 184.19 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|