31-mavzu. Sаbzаvоtchilikdа innоvаtsiоn tехnоlоgiyalаr vа ulаrning iqtisоdiy sаmаrаdоrligi

31-mavzu. Sаbzаvоtchilikdа innоvаtsiоn tехnоlоgiyalаr vа ulаrning iqtisоdiy sаmаrаdоrligi.
Sabzavot ekinlari 14 ta botanik oilaga m ansub 80 ga yaqin turni o 'z ichiga oladi, shundan 40 ga yaqini XX asrdan boshlab 0 ‘zbekistonda ekiladi. Shuning uchun sabzavotchilikning rivojlanish darajasi, ayniqsa, ularni tahlil qilish va baholash o 'ta m urakkab hisoblanadi. Yer yuzida, shu jum ladan, O'zbekistonda m adaniy ekinlardan sab/i, sholg'om , lavlagi 2 m ing yildan, piyoz va bodring 4 ming yildan bcri ekiladi. Sabzavotchilikning biologik xususiyatlarini hisobga olib, ochiq va yopiq m aydonlarda o'stirish usullari qo'llaniladi. K o'pchilik sabzavotlar nisbatan serm ehnat resurslar potensialiga, ayniqsa, quyosh nuriga va suvga talabchan ekinlar tarkibiga kiradi. Bu tarm oqni intensiv rivojlantirish m ehnat, sug'oriladigan yer va boshqa resurslardan foydalanish sam aradorligini oshiradi. Ko'pchilik ekinlardan 2 m arta hosil olish im koniyati tarm oqning sam aradorligini keskin oshiradi. K o'pchilik h o 'l sabzavotlar, biokimyoviy jihatidan tarkibida suv ko'p bo'lgan m ahsulotlar guruhiga kiradi. Sarim soq tarkibida 64— 65 foiz, sabzida 85—86 foiz, pom idorda 93— 94 foiz, bodringda 95—96 foiz suv mavjud. Shuningdek, bu sabzavotlar tarkibida oqsil kam bo'ladi. Mos ravishda, sarim soq tarkibida 6—7 foiz, sabzida 1,1 —1,2 foiz, pom idorda 1,0— 1,1 foiz, bodringda 1,0 foiz oqsil m oddalari mavjud. Ularda yuqori darajada kaloriya ham hosil bo'lmaydi. Sabzidan — 502, pom idordan — 215, bodringdan — 14 kaloriya, 1 kg sarimsoqdan1325—1330 kaloriya issiqlik ajraladi. K o‘pchilik ho'l sab/.avollarcla kletchatka ham kam hosil bo‘ladi. Shunday bo'lishiga qaramasilan, sabzavot mahsulotlari inson organizmi uchun o 'ta zarur bo'lgan biologik aktiv moddalar, vitam inlar, ferm entlar, mineral tuzlarga boydir. B a’zi sabzavotlar, ayniqsa piyoz, sarimsoq, shivit, petrushka va turp tarkibida fitotsidlar ko'pdir. U lar iste’mol qilinganda odam orga nizm ini turli xil infeksiyalardan tozalaydi, yuqum li kasalliklardan him oya qiladi. Ko'pchilik sabzavotlar tarkibidagi har xil vitaminlar, kisiotalar, elii moylari, xushbo'y m oddalar ishtahani ocliadi, yog‘ va oqsilli mahsulotlarni inson organizmida to ‘laroq hazm bo'lishiga yordam beradi. Tarkibida С vitamini ko'proq bo'lgan sabzavotlami iste’mol qilish organizmni kam qonlilikdan muhofaza qiladi, aterosklerozni susaytiradi. Sabzavot mahsulotlari quruq m oddasining asosiy qismini uglevodlar — kraxmal, saxaroza, glukoza, kletchatka ham da pektinli m oddalar tashkil etadi. Oxirgi yillarda sabzavotchilik tarm o g 'i asosiy m ahsulotlarining rentabellik darajasi shaharlar atrofida joylashgan xo'jaliklarda, bozor iqtisodiyoti qonunlari talablariga mos ravishda o'zgarm oqda. Bu yutuqqa, odatda, erkin va shartnom a baholarining ko'tarilishi hisobiga erishilmoqda. Sabzavotlarning suvga talabchanligi, ildiz sistemalarining tuproqda yuza joylashishi va kam rivojlanganini hisobga olib, uni o 'z vaqtida va belgilangan m e'yorda sug'orishni tashkil etish, masalan, bosh piyoz 18-20 m arta 5 00-600 m kub hajmida; sarimsoq 7 -1 0 m arta 500—600 m kub hajmida; pom idor 15—16 marta 600—700 m kub hajmida; bodring 12—14 m arta 550—600 m kub hajm ida m uddatlarda sug‘orilsa, hosildorlik yuqori va sifatii bo'ladi. Sabzavot ekinlari tabiiy va sun’iy unumdorligi yuqori maydonlarga joylashtirilishi lozim.