4- ma`ruza. Mavzu. Sonlar bilan berilgan proyeksiyalar. Topografik sirt profilini yasash. Reja

Kesmaning haqiqiy uzunligi yasash 
S.b.p usulida to‘g‘ri chiziq kesmasining haqiqiy uzunligini uning berilgan 
proeksiyasiga asosan yasash uchun uning N
0
tekislikdagi proeksiyasi va ikki 
nuqtasinnng sonli belgilaridan foydalanib to‘g‘ri burchakli uchburchak yasaladi. 
Berilgan AV (A'
2
V'
7
) kesmaning haqiqiy uzunligini aniqlash (8.8- rasm) 
quyidagicha bajariladi.
1. A'
2
va V'
7
 nuqtalardan kesma proeksiyasiga A'
2
V'
7 
kesmaga perpendikulyarlar 
chiqariladi.

---

2.Bu perpendikulyarlarga mos ravishda chiziqli masshtab bo‘yicha 2 va 7 birlik 
qo‘yiladi.
3. Hosil bo‘lgan Ā va
В
 nuqtalar tutashtiriladi. Bunda Ā
В
 = AV bo‘ladi. 
4. Agar Ā
В
haqiqiy uzunligini A'
2
 V'
7
 bilan kesishguncha davom
ettirilsa, 
0
н
а
nuqta hosil bo‘ladi. Bunda AV kesma bilan N
0
tekislik orasidagi og‘ish burchagi 

0
н
а
В

V'
7
 =

 
hosil bo‘ladi. 
0
н
а nuqta esa a to‘g‘ri chiziqning N
0
dagi izi bo‘ladi. 
8.8- rasm 8.9- rasm 
Kesmaning haqiqiy uzunligini aniqlashning yana bir usuli shundan iboratki, bunda 
ikki A (A'
10
) va V (V'
4
) nuqtalarning son belgilari ayirmasi (10 — 4 = 6), ni A'
10
 
nuqtadan chiqarilgan perpendikulyarga chiziqli masshtab bo‘yicha (6 ta birlik) 
qo‘yiladi (8.9-rasm). Hosil bo‘lgan Ā nuqta ikkinchi V'
4
 nuqta bilan tutashtiriladi. 
Natijada Ā 
4
В
= AV va  

 Ā 
4
В
 A'
10=

 
 bo‘ladi.
8.10-rasmda SD(C
-2
1
D
5
1
) kesma nuqtalarning son belgilari xar xil ishorali 
bo‘lgan holdagi haqiqiy uzunlik aniqlangan. Bunda S
-2
1
D
5
1
kesmaga chiqarilgan 
perpendikulyarlar qarama-qarshi tomonga yo‘nalgan bo‘ladi. 

---

 8.10-rasm 8.11-rasm 
8.11-ramsda AV(A
3
1
V
6
1
) kesma ustidagi S(S
?
1
) nuqtaning son belgisi aniqlangan. 
Buning uchun AV kesma haqiqiy uzunligi aniqlanadi. So‘ngra S
?
1
nuqtadan kesma 
proeksiyasiga perpendikulyar chiqarilib, uning uzunligi chiziqli masshtab bo‘yicha 
aniqlansa S
4,5
1
ekanligi aniqlanadi. 
8.12-rasmda AV(A'
5
V'
9
) kesmaning haqiqiy uzunligi profil usul bilan yasalgan. 
Bunda A'
5
V'
9 
kesmaga parallel qilib oralig‘i 1 m ga teng bo‘lgan to‘g‘ri chiziqlar 
chiqariladi. So‘ngra A'
5
va V'
9
nuqtalar tegishli parallel to‘g‘ri chiziqlarga 
proeksiyalanib tutashtiriladi. Qolgan yasashlarnn chizmadan tushunib olish osondir. 
8.12 - rasm 
8.13- rasm

---

8.14- rasm 
 
Nazorat uchun savollar: 
 
1. Nuqtaning sonlar bilan bеlgilangan proеktsiyasi deb nimaga aytiladi? 
2. Nuqtaning sonlar bilan bеlgilangan proеktsiyasi qanday yasaladi? 
3. To’g’ri chiziqning sonlar bilan bеlgilangan proеktsiyasi qanday yasaladi? 
4. To’g’ri chiziqning haqiqiy uzunligi qanday aniqlanadi? 
5. Sonlar bilan belgilangan proeksiyalarning ahamiyati nimadan iborat?