4 – mavzu Odamda belgilarni irsiylanishida genlarning o’zaro ta’siri

---

4 – mavzu Odamda belgilarni irsiylanishida genlarning o’zaro ta’siri. 
 
Yangi mavzu bayoni: 
Reja: 
1. Allel genlarning o’zaro ta’siri. Noallel genlarning o’zaro ta’siri. Komplementariya. 
2. Epistaz. Uning dominant va retsessiv xili. 
3. Polimeriya. Uning kumulyativ va nokumulyativ xili. 
4. Transressiya xodisasi. 
5. Modifikator genlar ta’siri. 
6. Ekspressivlik va penetrantlik. 
7. Pleyotropiya. 
1.Allel genlarning o’zaro ta’siri. Gen allellarining o’zaro ta’siri avvalo ikki 
guruxga bo’linadi. Allel genlarning o’zaro ttьsiri. Noallel genlarning o’zaro ta’siri. 
Bir gen allellarining o’zaro ta’siri o’z navbatida a) genning dominant allelini 
retsessiv alleliga ta’siri; b) ko’p tomonlama allelizm; v) kodominantlikka ajratiladi. 
A) Genning dominant allelini retsessiv alleliga ko’rsatgan ta’siri to’liq yeki chala 
(oraliq) bo’lishi mumkin. Monoduragaylarda belgilarning to’liq va oraliq holda 
irsiylanishi ko’rildi. Mazkur hodisalarda gen allelining ikki xil holati: dominant va 
retsessiv holati bilan tanishildi. Б) Lekin gen allellari faqat dominant va retsessiv 
holatda emas, ko’p xil holatda bo’lishi mumkin. Bu hodisa ko’p tomonlama allelizm 
deb ataladi. 
Allellarning А>а1>а2>аз>а4>а„, В>Ь1>Ь2>Ь
3
>Ь,,>ЬP allellarini mavjudligi bunga 
yorqin misoldir. Masalan, kuyonlarda S+ gen yungining to’q kulrang bo’lishini 
ta’minlaydi. С^с
11
genotipga ega quyonlarning tana yunglari ok, quloq, tumshug’i va 
oyoq yunglari qora, с
а
с" genli quyonlarning barcha yunglari oq rangda bo’ladi. 
V) Kodominantlik hodisasida allellarning odatdagi dominant va retsessiv holati 
kuzatilmaydi. Genotipdagi har ikki allel xam mustaqil ravishda faollik ko’rsatadi. 
Natijada ularning har biri o’ziga xos belgining fenotipda namoyon bo’lishini 
ta’minlaydi. Chunonchi, odamlarda 4 xil qon guruxi mavjud. Bu qon guruxi bitga 
genning uch xil alleli ta’sirida rivojlanadi. Bular 1
А
, 1
В
, 1° dir. Agar genotipda 1°1° 
allellari mavjud bo’lsa birinchi qon guruxi, 1
А
1
А
ёки 1
А
1° alleli bo’lsa ikkinchi qon 
guruxi, 1
в
1
в
ёки 1
в
1° allellari bo’lsa uchinchi qon guruxi, mabodo 1
А
1
В
allellari bo’lsa 
to’rtinchi qon guruxi hosil bo’ladi. 1
А
аllelini 1
А
antigenli eritrotsitlar tashiydi, 1
в
allelini esa Г
3
antigenli eritrotsitlar tashiydi. Binobarin 1
А
ва 1
в 
allellari bir-biridan 
mustasno ravishda faoliyat ko’rsatadilar. Bu hodisa genetik kodominantlik deb 
nomlanadi. 
2.Noallel genlarning o’zaro ta’siri. Noallel genlarning o’zaro ta’siri to’rt xil bo’ladi. 
Bular komplementariya, epistaz, polimeriya va modifikatsion ta’sir. 
Noallel genlarning o’zaro taьsirida belgilarni irsiylanishining komplementar 
tipi. 
Komplementariya so’zi inglizcha сотр1етеп1 - to’ldirish degan ma’noni anglatadi. 
Noallel genlarning o’zaro ta’siri komplementariya xilining o’ziga xos jixati shundan 
iboratki, Ғ^ duragayda chatishtirishda qatnashgan ota yoki ona belgisi emas, balki 
yangi belgi rivojlanadi. Belgining rivojlanishiga ta’sir etuvchi noallel genlarning 

---

qimmati bir xil emasligi tufayli Ғ
2
avlodida belgilarning rivojlanishi turlicha 
ko’rinishda bo’ladi.