4- мустақил иш. Акслантиришлар
Download 0.62 Mb. Pdf ko'rish
|
4 Амалий иш
- Bu sahifa navigatsiya:
- Акслантиришлар устида амаллар.
- Инъектив ва сюръектив акслантиришлар.
- Биектив акслантиришлар.
1 4- Мустақил иш. Акслантиришлар.
Агурух топшириқлари.
4.120. X {a, b, c} ва Y {1, 2, 3, 4} тўпламлар ўртасида аниқланган қуйидаги бинар муносабатлардан қайсилари акслантириш, X ни
Y нинг ичига акслантириш бўлишини аниқланг: 1)
F { a, 1 , a, 2 , a, 3 , c, 4 } ,
2) F 2 {
,
b, 1 , c, 3 } ,
3) F 3 {
,
b, 2 , c, 4 } ,
4) F 4 {
,
b, 1 } .
4.121. 5.092 - мисолдаги бинар муносабатлар: [ ] { x, y , z | {x, y, z}
2 R
3 ва
[ ] { x, y , z | {x, y, z}
2
R 3 лар R 2 R -
акслантиришлар бўладиларми? Нима учун?
2 2
4.122. f акслантириш аниқланиш соҳасининг ихтиёрий қисм тўплами учун f ( A
тенглик ўринли бўлишини исботланг.
4.123. f x, y | x, y
бинар муносабат акслантириш бўладими? Нима учун? Domf ва
Im f ни топинг.
4.124. Қуйидаги муносабатлардан қайси бири акслантириш бўлади: 1)
2 ; 2)
x, y [0, [ ]
, [| y x 2 ; 3)
x, y [0, [ ]0, [| y x 2 ; 4)
x, y [0,1] [0,1] | y
2 ; 5)
x, y
0, 1 0, 1 | y
2
6)
2 ; 7)
x, y [0, [ ]
, [| x y 2 ; 8)
x, y [0, [ ]0, [| x y 2 ; 9)
x, y
1,1 1,0
| x 2
2 1 ; 10)
x, y
1,0 1,1 | x 2
2 1 ; 11)
x, y 1,0
1,0 | x 2
2
12)
x, y
3 ;
13)
x, y
3 ;
14)
x, y
3 .
4.125. А аудиториядаги барча талабалар тўплами, В шу аудиториядаги стуллар тўплами бўлсин ва 1) ҳар бир талабага ўзи ўтирган стулни мос қўйилган; 2) ҳар бир стулга унга ўтирадиган талабани мос қўйилган. Қайси ҳолда 1) ва 2) мослик А
ва
акслантиришларни аниқлайди?
Вгурух топшириқлари.
M билан
R 2 ҳақиқий сонларнинг барча тартибланган жуфтликлари тўплами
ўртасида берилган қандайдир координаталар системасига нисбатан ҳар бир нуқтага ўзининг координатасини мос қўйиш орқали аниқланган
{
| x
y (OX ), y m x (OY )} M
2 бинар
муносабат : M R 2 - акслантириш бўлишини исботланг.
4.127. 4.088 – мисолдаги W { x, y | {x, y} Z
– бинар муносабат акслантириш бўладими? Нима учун?
4.128. Ҳар қандай X тўплам учун айний муносабат id X { x, x | x
- акслантириш бўлишини исботланг. 4.129.
Ҳар қандай
f : X
акслантириш учун
унинг торайиши f | x : X Y ҳам акслантириш бўлишини исботланг.
4.130. 6.120–масаладаги F 2 {
,
b, 1 , c, 3 } торайишидан иборат? F 4 {
,
b, 1 } акслантириш акслантиришнинг қайси тўпламдаги
А {3, 2, 1} тўпламни В {a, b} тўпламга мос қўювчи
барча акслантиришларни ва А ни
В нинг
ичига ўтказувчи барча акслантиришларни топинг. А ни
В га мос
қўювчи жамида нечта бинар муносабат ва нечта акслантириш мавжуд? Жавобингизни 5.081-масаланинг натижаси билан солиштиринг.
Сгурух топшириқлари.
4.132. Ҳар бир учбурчакка унга ички чизилган айланани мос қўювчи Т муносабат барча (текисликдаги) учбурчаклар тўпламини барча (текисликдаги) айланалар тўпламига акслантириш бўладими? Нима учун?
4.133. Ҳар бир айланага унга ташқи чизилган учбурчакни мос қўювчи О муносабат барча (текисликдаги) айланалар тўпламини барча
(текисликдаги) учбурчаклар тўпламига акслантириш бўладими? Нима учун?
1
4.134. Агар f : X
бўлса, у ҳолда ихтиёрий {A, B}
қисм тўплам учун
қуйидаги боғланишлар ўринли
f ( A
, лекин, бўлишини исботланг: f ( A
,
бўлади. Агар бундан ташқари
бўлса, у ҳолда
(B) бўлади.
Dгурух топшириқлари.
4.135. Агар f : X
бўлса, у ҳолда ихтиёрий {C, D} Im f қисм тўплам
учун қуйидаги боғланишлар f 1 (C
1 (D)
1
ва ўринли бўлишини исботланг: f 1 (C) \ f 1 (D)
1
, лекин f 1 (C
1 (C)
1
бўлади. Агар бундан ташқари C
бўлса, у ҳолда
1 (C)
1
бўлади.
4.136. Агар f ( A
тенглик барча
акслантиришлар учун ўринли бўлмаса (лемма 7.1. га қаранг), у ҳолда
га қандай шарт қўйилганда тенглик
нинг ҳар қандай қисм тўплами учун ўринли бўлишини топишга ҳаракат қилинг.
4.137. Агар А
ва
(Масалан,
{a 1 , a 2 , . . . , a p } ва B {b , b 2 , . . . , b q } ) бўлса, А ни
В нинг ичига мос қўювчи нечта акслантириш мавжуд бўлади?
4.138. А
бўлсин.
А тўпламни В тўпламнинг ичига ўтказувчи барча акслантиришлар сонини топинг.
Агурух топшириқлари.
4.139. 6.104 - мисолдаги f ва
g лар акслантиришлар: f : R
ва
, бу ерда f { x, y | {x, y} R
2 }, g { x, y | {x, y} R
1} , учун
акслантиришлар композициясини топинг ва
уларнинг графикларини чизинг.
4.140. 7.120 - мисолдаги F 2 , F 3 , F 4 акслантиришлардан қайси бири тескариланувчи? Уларнинг графларидаги ўзига
хослик нимадан
иборат?
4.141. f 1
ва f 2 акслантириш (функция)лар тескариланувчими, аниқланг. 1) f 1 : R R , бу ерда f 1 {
| {x, y} R
3 } .
2) f 2 : R R , бу ерда f 2 {
| {x, y} R
2 } .
4.142. Бу
функцияларнинг
графикларини солиштиринг, графикларда тескариланувчи ва тескариланмайдиган акслантиришлар учун қандай ўзига хослик кўзга ташланади?
4.143. Айний акслантириш i x { x, x | x X } - тескариланувчи эканини исботланг.
4.144. 8.141- масаладаги f 1 : R R , бу ерда f 1 {
| {x, y} R
3 } - тескариланувчи акслантириш учун
тескари акслантиришни кўрсатинг.
2 : R R , бу ерда f 2 {
| {x, y} R
2 } - тескариланувчи акслантириш бўладими?
4.145. 7.124- мисолдаги акслантиришлардан қайси бири тескариланувчи? Уларнинг тескари акслантиришларини топинг.
Вгурух топшириқлари.
4.146. Акслантиришлар инверсияси (муносабатдаги каби) қандай хоссаларга эга ва у ихтиёрий акслантириш учун яна акслантириш бўладими? Жавобингизни асосланг.
f : X
ва
акслантиришларнинг композицияси (бинар муносабатлар композицияси каби)
яна акслантириш бўлишини исботланг.
4.148.
Акслантиришлар эканлигини, яъни
композицияси ассоциативлик ихтиёрий f , g ва
h хоссасига эга акслантиришлар учун
(h g ) f
тенглик ўринли эканини исботланг.
4.149. Исботланг: f акслантириш тескариланувчи бўлади фақат ва фақат шу ҳолдаки, қачонки,
Im f учун фақатгина битта
кортеж
мавжуд бўлса ёки ҳар бир y Im f элемент ягона асл тасвирига эга бўлса.
4.150. Агар f : X
акслантириш тескариланувчи бўлса, у ҳолда
1 акслантириш ҳам тескариланувчи бўлиб, ( f 1
1 f бўлишини исботланг.
Сгурух топшириқлари. 4.151. Агар f : X
акслантириш тескариланувчи бўлса, у ҳолда Im f
1 , Dom f Im f 1 , f 1 : Im f
бўлади.
4.152. Агар f : X
акслантириш тескариланувчи бўлса, у ҳолда
1 f
X ва
f f 1 i Im f бўлишини исботланг.
7.153. Агар f : X
ва
акслантиришлар тескариланувчи бўлсалар, у ҳолда уларнинг композицияси g f ҳам тескариланувчи бўлиб, (g f ) 1 : Im (g f )
ва (g f ) 1 f 1 g 1 бўлишини исботланг.
Dгурух топшириқлари.
4.154. Ихтиёрий тескариланувчи f акслантириш ва ихтиёрий {C, D} Im f қисм тўпламлар учун f 1 (C
1 (C)
1
тенглик ўринли бўлишини исботланг.
7.155. Ҳар қандай f : X
акслантириш ва
қисм тўпламлар учун
( f | X ) | X
f | X
- торайишлар тенглиги ўринли бўлади.
Инъектив ва сюръектив акслантиришлар. Агурух топшириқлари.
акслантириш бўлади? (8.10 – 815- расмлар): 1.
a . 2. a . b b .
.
3.
a . сюръектив
. . c c c . . d . d d
X Y X Y X Y
g 1 8.10-расм. g 2
3 8.11-расм. 8.12-расм.
4 : R [ 1, 1] , бу ерда 4. Y f 4 {
| {x, y} R
sin x} ? 5.
Y
О X O X
4.13- расм. 8.14- расм.
Y 6
1
X - О 2 -1 8.15- расм.
4.157. Ҳақиқий сонларни қўшиш ва кўпайтириш (5.092- ва 7.121- мисолларга қаранг): { x, y, z | {x, y, z} R
3 ва
{
| {x, y, z} R
3 акслантириш сифатида сюръектив бўладиларми?
4.158. f
- тескариланувчи акслантириш учун
1 акслантириш сюръективми? (Бу ерда S Map ( X , Y ) -
тўпламни
тўпламга ўтказувчи барча сюръектив акслантиришлар тўплами).
4.159. Агар f
бўлса, у ҳолда
тескариланувчи бўлади. f 1 акслантириш инъектив бўладими? (Бу ерда I Map ( X , Y ) -
тўпламни
тўпламга ўтказувчи барча инъектив акслантиришлар тўплами).
4.160. 7.120 - мисолдаги F 2 , F 3 , F 4 акслантиришлардан қайси бири сюръектив, қайси бири инъектив акслантириш бўлади?
4.161. 8.141- мисолдаги f 1 ва f 2
акслантириш (функция)лар сюръективми, инъективми, аниқланг: 1)
1 : R R , бу ерда f 1 {
| {x, y} R
3 } .
2) f 2 : R R , бу ерда f 2 {
| {x, y} R
2 } .
4.162. 7.141- масаладаги f 1 : R R , бу ерда f 1 {
| {x, y} R
3 } - акслантириш сюръективми, инъективми,тескариланувчи? f 2 : R R , бу ерда f 2 {
| {x, y} R
2 } - акслантириш-чи?
4.163. 7.124- мисолдаги акслантиришлардан қайси бири сюръектив, қайси бири инъектив, тескариланувчи акслантириш бўлади? Уларнинг тескари акслантиришларини топинг.
Вгурух топшириқлари.
4.164. Агар f : X
ва
акслантиришлар сюръектив бўлсалар, у ҳолда уларнинг композицияси g f : X
ҳам сюръектив бўлишини исботланг.
4.165. Агар f - инъектив бинар муносабат бўлса, у ҳолда f 1 - акслантириш бўлишини исботланг.
4.166. Акслантириш тескариланувчи бўлади фақат ва фақат шу ҳолдаки, қачонки у инъектив бўлса. Буни исботланг.
4.167. Агар f : X
ва
акслантиришлар инъектив бўлсалар, у ҳолда уларнинг композицияси
ҳам инъектив бўлишини исботланг.
4.168.
N ва
Z тўпламлар ўртасида шундай f акслантириш топингки, у: а) ичига бўлсин, инъектив бўлсин;
б) ичига бўлсин, лекин инъектив бўлмасин; в) инъектив бўлсин ва сюръектив (устига) бўлсин (биектив);
г) сюръектив (устига) бўлсин, лекин инъектив бўлмасин.
Сгурух топшириқлари.
А
бўлсин.
А тўпламни В тўпламнинг ичига ўтказувчи 1) барча инъектив акслантиришлар сонини; 2) барча сюръектив акслантиришлар сонини топинг.
4.170. Агар f : X
акслантириш инъектив бўлса, у ҳолда
1 f
X ва
f f 1 id Im f бўлишини исботланг.
4.171. f : R
R
2 ва g : R
R
1 функциялар берилган. Улар учун f g
тенглик ўринлими?
акслантириш сюръективми ёки инъективми? ( f g) 1 акслантириш мавжудми?
4.172.
f
ни
нинг устига акслантириш бўлсин. Қуйидаги тасдиқлар ўзаро эквивалент эканини исботланг: 1)
x 1 x 2 f (x 1 ) f (x 2 ); 2)
f (x 1 ) f (x 2 ) x 1 x 2 ; 3)
ихтиёрий g : Y
ва
акслантиришлар учун
.
Dгурух топшириқлари.
4.173. Агар f
ни
нинг устига ўзаро бир қийматли акслантириш, g эса
Y ни
Z нинг устига ўзаро бир қийматли акслантириш бўлса: 1)
ни
нинг устига ўзаро бир қийматли акслантириш
бўлишини; 2)
(g f ) 1 f 1 g 1 бўлишини исботланг.
4.174. f чекли X тўпламни алмаштириш бўлсин. Қуйидаги тасдиқлар ўзаро эквивалент эканини исботланг: 1)
f акслантириш ўзаро бир қийматли; 2)
f
ни
нинг устига акслантириш.
29 1 1
Биектив акслантиришлар.
Aгурух топшириқлари.
4.175.Айний акслантириш i Х { x, x | x
биектив акслантириш бўлишини исботланг.
4.176.
A {a 1 , a 2 , a 3 }, B {b , b 2 } . A
- сюръектив акслантириш,
- инъектив акслантириш, A
- биектив акслантириш мавжудми? Нима учун? Агар бундай акслантиришлар мавжуд бўлса, ҳар хил сюръектив, инъектив ва биектив акслантиришлар -
нинг сонини аниқлашга ҳаракат қилинг. Худди шу саволга
юқоридаги тўпламлардаги В
акслантириш учун жавоб беринг.
Bгурух топшириқлари.
4.177. A {a 1 , a 2 ,. . . , a m }, B {b , b 2 , . . . ,b n } . Қандай m ва
n ларда
A
- сюръектив акслантириш, A
- инъектив акслантириш,
- биектив акслантириш мавжуд бўлади? Нима учун? 4.178. Агар f : X
акслантириш биектив бўлса, у ҳолда
1 : Y
ҳам биектив акслантириш бўлишини исботланг. Сгурух топшириқлари.
А тўплам чексиз, унинг қисм тўплами В эса чекли бўлсин. У ҳолда А \ В
биектив акслантириш мавжуд бўлишини исботланг.
4.180. А
бўлсин.
А тўпламни В тўпламнинг ичига ўтказувчи барча биектив акслантиришлар сонини топинг.
4.181. А тўпламни {0,1} тўпламнинг ичига барча акслантиришлар тўплами билан
тўпламнинг барча қисм тўпламлари тўплами ўртасида биектив мослик ўрнатинг ва агар А
бўлса,
ни топинг.
f (
)
x 1, y 2 муносабат орқали берилган f : R 2 R 2 акслантириш биективэканини исботланг.
30
Dгурух топшириқлари.
4.183. Агар M берилган текисликда қандайдир аффин координаталар системаси бўлса, у ҳолда g ( A( x, y))
(x 1, y 2)
муносабат орқали аниқланган g : M
акслантириш
тўплам нуқталарини алмаштириш бўлишини исботланг.
4.184. Агар M - текисликлар тўпламида қандайдир тўғри бурчакли декарт (ёки аффин) координаталар системаси берилган бўлса, у ҳолда
{ A(x, y), A (x , y )
|
, y x
1, x y 4 } муносабат орқали берилган h
2 бинар муносабат бу текисликни алмаштириш эканини исботланг.
4.185. Қандай сонлар кўп: натурал сонларми ёки жуфт мусбат бутун сонларми, деган саволга жавоб топиш мумкинми? Равшанки, ҳар қандай жуфт мусбат бутун сон бу – натурал сондир, 2N
, яъни жуфт натурал сонлар барча натурал сонлардан “кичик”. Ваҳоланки, бу тўпламлар - N ва
2N тенг қувватлидирлар. Исботланг.
4.186. Барча бутун сонлар тўплами Z ва натурал сонлар тўплами N - тенг
қувватли тўпламлар эканини исботланг.
4.187. Ихтиёрий иккита кесмадаги нуқталар тўплами тенг қувватли эканини исботланг.
4.188. S
ярим айланадаги нуқталар тўплами билан унинг диаметри - [ AB] нинг тенг қувватли эканини исботланг.
4.189. Тўғри чизиқ билан унинг ихтиёрий оралиғидаги нуқталар тўпламининг тенг қувватли эканини исботланг.
4.190. Акслантиришни s : l
| s : M M
(OM )
орқали аниқлаш ва унинг биективлигини исботлаш орқали кесмадаги нуқталар билан бу кесмага чизилган ярим айлана уринмасидаги нуқталар тўпламининг тенг қувватли эканини исботланг (9.16- расм).
А О В М М
4.16- расм.
Download 0.62 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling