4-maruza. Elektrik datchiklar ularning turlari va ishlash printsiplari. Reja

---

4-maruza. Elektrik datchiklar.Elektrik datchiklar ularning turlari va ishlash 
printsiplari. 
Reja: 
1. Elektrik datchiklar haqida umumiy mа`lumоtlаr. 
2. Ularning turlari. 
Datchiklarning turlari ko’p bo’lishiga qaramay, ular bir hildagi bir necha asosiy 
ko’rsatkichlarga ega: 
1. Statik tavsifnomasi - chiqish kattaligini kirish kattaligiga bog’likligi
(2.2-rasm). Statik tavsifnomasi chiziqli datchiklar (2.2-rasm, a) uchun sezgirlik 
koeffityenti o’zgarmaydi. 
2.2-rasm. Datchiklarning statik tavsifnomalari. 
Statik tavsifnomasi nochiziqli datchiklar uchun sezgirlik koeffitsiyenti xar hil 
nuqtalarda (2.2-rasm, v) xar hil bo’ladi va bu kattatik differensial sezgirlik deyiladi. 
Uni aniqlash uchun quyidagi formula qo’llanadi: 
K
c
=dy/dx=y/dx (2.1) 
2. Datchikning absolyut xatoligi - datchikning chiqish signalining xaqiqiy u1 va 
uning hisoblangan u2 qiymatlarning farqi, ya’ni

---

u = u1- u2 (2.2) 
U2
3. Datchikning nisbiy xatoligi -  = -------- . 100% (2.3)
 u1 
4. Datchikning dinamik tavsifnomasi - chiqish signalining vaqt mobaynida 
o’zgarilishini ko’rsatadi. 
5.Datchikning dinamik tavsifnomasi chiqish signalining vaqt mobaynida 
o’zgarishini ko’rsatadi.
Elektromexanik birlamchi o‘zgartirgichlar (yoki elektrik datchiklar) kirish mexanik 
ko‘rsatkichlarni (bosim, kuch, sarf kabilar) chiqish elektrik ko‘rsatkichlarga 
(kuchlanish, tok, qarshilik, induktivlik va kabilar) o‘zgartirib berish uchun xizmat 
qiladi. Elektromexanik o‘zgartirgichlar parametrik va generator o‘zgartirgichlarga 
(yoki datchiklarga) bo‘linadi. 
Parametrik datchiklarda chiqish ko‘rsatkichini elektr zanjir kattaliklari (qarshilik, 
induktivlik, o‘zaro induktivlik, elektr sig‘imi va kabilar) tashkil topadi. Bunday 
turdagi datchiklarda elektr toki va kuchlanishi sifatida chiqish signalini olish uchun 
ularni maxsus elektr sxemalariga (ko‘prikli, differensialli) ulash hamda allohida 
energiya manbasiga ega bo‘lishi kerak . 
2.3. Rezistiv datchiklar 
Rezistiv datchiklar chiziq va burchak xarakatlarni kuch va momentlar, 
tebranish va vibratsiyalar, xarakat va yoruglik kabi noelektrik kattaliklarni nazorat 
qilish va o’lchash jarayonlarida qo’llaniladi.
Rezistiv datchiklar guruxiga potensiometrik, ko’mir (kontaktli), 
tenzometrik kabi datchiklar (fotorezistiv, termorezistiv) kiradi. Bunday turdagi 
datchiklarning ish prinsipi nazorat qilinayotgan kattalikning ta’sirida uning aktiv 
qarshiligi o’zgarilishiga asoslangan bo’ladi.