4-ma’ruza standartlar kategoriyalari va turlari reja

---

4-MA’RUZA 

 

STANDARTLAR KATEGORIYALARI VA TURLARI 

REJA: 

1.  Standartlar kategoriyalari va ularning turlari. 

2.  Butunjahon savdo tashkiloti doirasidagi standartlashtirish. 

3.  Xalqaro va davlatlararo standartlashtirish. 

4.  Qonun chiqaruvchilik metrologiyasining xalqaro standartlashtirilishi. 

 

Standartlar kategoriyalari va ularning turlari 

DSt standartlarning quyidagi kategoriyalarini nazarda tutadi: ГОСТ, OSt, StP. 

Davlat  standartlari  barcha  tashkilotlar  va  muassasalar  uchun  ular  amal 

qiladigan  soha  doirasida  majburiy  hisoblanadi.  Tarmoq  standartlarini  faqat  ushbu 

tarmoq tashkilotlari va korxonalari ishlatishadi, korxonalar standartlari esa  - faqat 

mazkur standartni tasdiqlagan korxonalar uchun moljallangan. 

Muvofiqlik standartini quyidagilar tasdiqlaydi:  

ГОСТ ni – O’zR Davstandarti.  

OSt ni - ushbu turdagi mahsulotning ishlab chiqarilishiga etakchilik qiladigan 

vazirlik (idora). 

StP ni - korxonalar rahbariyati. 

ГОСТ  lar  asosan  ommaviy  va  yirik  seriyada  ishlab  chiqariladigan 

mahsulotlarga, 

davlat 

attestatsiyasidan 

o‘tgan 

buyumlarga, 

eksportga 

yuboriladigan  tovarlarga  nisbatan  talablarni  belgilaydi,  shu  munosabat  bilan 

umumiy  texnikaviy,  tashkiliy-uslubiy  qoidalar  va  normalarni,  buyumlarning 

aniqligi normalarini, ularni nazorat qilish uslublarini, xavfsizlik texnikasi va ishlab 

chiqarish  sanitariyasi  normalarini,  fizik  birliklar  tizimlarini,  o‘lchovlarning  yo‘l 

qo‘yiladigan nuqsonlarini, konstruktorlik, texnologik, ekspluatatsion va ta’mirlash 

hujjatlari,  texnik-iqtisodiy  axborotlar  tizimlarini  o‘z  ichiga  oladigan  davlat 

standartlashtirish ob’ektlarini ko‘rsatish mumkin. 

OSt  lar  davlat  standartlashtirish  ob’ektlariga  kirmaydigan  mahsulotlarga, 

texnologik  jihozlarga,  ushbu  tarmoq  uchun  asboblarga,  shuningdek,  tarmoq 

korxonalarining ishlab chiqarish-texnik faoliyatidagi o‘zaro bog‘liqlikni ta’minlash 

va  ishlab  chiqariladigan  mahsulotlar  sifatining  optimal  darajasiga  erishish  uchun 

zarur  normalar,  qoidalar,  belgilar  va  atamalarga  nisbatan  talablarni  belgilaydi. 

Mashinalar,  uskunalar,  asboblar,  seriyali  ishlab  chiqariladigan  buyumlar,  xom-

ashyo,  materiallar,  yonilg‘i,  yarim  tayyor  mahsulotlar,  tarmoq  ichida 

qo‘llaniladigan  tipovoy  texprotsesslar  tarmoqdagi  standartlashtirish  ob’ektlari 

hisoblanadi. 

StP faqat muayyan korxonada qo‘llaniladigan normalar, qoidalar, uslublarga, 

shuningdek, ishlab  chiqarishni  tashkil  qilish  va  boshqarish  sohasidagi  normalarga 

tegishli  bo‘ladi  va  ular  davlat  tarmoq  standartlarida  nazarda  tutilgan  detallar, 

materiallarning  qo‘llaniladigan  nomenklaturasi  bo‘yicha  cheklashlarni  belgilashi 

mumkin. 

Ob’ektlarga  va  standartlarning  mazmuniga  qarab  standartlar  quyidagi 

turlarga bo‘linadi: 

---

 texnik shartlar; 

 o‘lchamlar parametrlari; 

 tiplar; 

 markasi; 

 sortamentlar; 

 konstruksiyalar; 

 qabul qilish qoidalari; 

 sinash uslublari; 

 o‘lchovlar va o‘lchovchi asboblarni tekshirish uslublari va vositalari; 

 foydalanish va ta’mirlash qoidalari; 

 tipovoy texprotsesslar va boshqalar. 

Xozirgi  bosqichda  barcha  kategoriyalar  va  turlardagi  standartlarni  ishlab 

chiqish  tartibi  amal  qiladi,  u  ayrim  normativ-texnik  hujjatlarning  ishlab 

chiqilishining  aniq  mahsulotga,  xalq  xo‘jaligi  tarmoqlarida  o‘zaro  bir-biriga 

bog‘liq  bo‘lgan  komplekslar,  standartlar  va  texnik  shartlarning  yaratilishiga 

o‘tkazilishidan iboratdir. 

Xar  qanday  ob’ektning  ishlab  chiqilishi  xalq  xo‘jaligining  ehtiyojlariga  va, 

eng asosiysi, kutilayotgan texnik va iqtisodiy samaraga muvofiq amalga oshirilishi 

kerak. Buning uchun adabiyotlardagi va ishlab chiqarishdagi ma’lumotlar oldindan 

tanlab  olinadi  va  tahlil  qilinadi,  standartlashtirish  ob’ektlari  bo‘yicha 

tashkilotlarning  rivojlanish  tendensiyalari  va  ehtiyojlari  belgilanadi,  shuningdek, 

xorijdagi  tajriba  va  u  erda  erishilgan  standartlashtiriladigan  ob’ektlarning 

ko‘rsatkichlari darajasining tahlili o‘tkaziladi. Ishlab chiqariladigan buyumlarning 

sifat  ko‘rsatkichlari  nafaqat  ishlab  chiqaruvchining  o‘zini  qondirishi,  shu  bilan 

birga barcha iste’molchilar uchun ham iste’mol qilinadigan darajada bo‘lishi kerak. 

DSt  belgilaydigan  standartlarni  ishlab  chiqishning  oltita    bosqichi  amal 

qiladi: 

Standartni  ishlab  chiqishning  tashkil  etilishi,  textopshiriqning  tuzilishi  va 

tasdiqlanishi. 

Standart  loyihasining  ishlab  chiqilishi  va  uning  fikr-mulohazalarni  olish 

uchun tarqatilishi. 

Fikr-mulohazalarning  tahlil  qilinishi  va  eng  oxirgi  variantning  ishlab 

chiqilishi. 

Standartning tayyorlanishi, kelishilishi va tasdiqlash uchun taqdim qilinishi. 

Standartning ko‘rib chiqilishi, tasdiqlanishi va ro‘yxatdan o‘tkazilishi. 

Standartning nashr qilinishi.