4-Mavzu: “ mobt arxitekturasi. Ierarxik, tizimli, obyektga yo‘naltirilgan va boshqa turlari”

Ma’lumotlarning relyatsion modeli. Ko‘proq abstrakt model bo‘lib, ma’lumotlarning relyatsion modeli hisoblanadi. Uning mavhumligi shu mazmundaki, ahamiyatli darajada foydalanuvchilar qiziqishiga iyo‘naltirilgan vao‘zida umuman jismoniy xotiraga xos real tasavvurlanishlarini olib yurmaydi. Bir qarashda relyatsion model turdosh tablitsa ko‘rinishida ham namoyon etidlishi mumkin, hamda ketma-ketli standart fayllarni anglatadi. Relyatsion modelning oddiy ketma-ketli fayldan sezilarli farqi shundaki, jadvaldagi barcha ustunlar kirish nuqtai-nazaridan ekvivalentli hisoblanadi.
Aynan shu xususiyat bu modelni ancha kuchli qiladi va uni xotirada ketma-ketli ma’lumotlar massivi ko‘rinishida umuman qayta tasvirlanmaydigan qiladi.
Relyasion modelda ma‘lumotlar va munosabatlar tekislikdagi fayllar deb ataluvchi ikki o‘lchamli jadvallarda saqlanadi. Ma‘lumotlarga kirish istalgan kerakli munosabatlar orasidagi boglanishlar orqali bo‘ladi. MBni kengaytirish ma‘lumotlar uchun qo‘shimcha jadval tuzib qo‘shish orqali amalga oshiriladi.
Ma’lumotlarning bazasini boshqarish tizimi. Ma’lumotlarning bazasini boshqarish tizimining shunday imkoniyatlarini, ya’ni ma’lumotlar sirliligi va himoyalanishni ta’minlash, inkordan keyin ma’lumotlar bazasining tiklanishi, ma’lumotlar bazasi bilan ishlashda hisob yuritish lozimdir. Biroq bu ma’lumotlar banki bilan foydalanuvchilarning interfeysini va barcha avtomatlashtirilgan ma’lumotlar bankilarni hayotiyligini ta’minlash uchun ma’lumotlarning bazasini boshqarish tizimini tadbiq etish lozim bo‘lgan noto‘liq ro‘yxat hisoblanadi.
Ma’lumotlarning bazasini boshqarish tizimi vositalar hajmiga ega, ya’ni ma’lumotlarga yetishish imkonining ma’lum usullarini ta’minlaydi. Ko‘proq umumiy jarayon bo‘lib, ya’ni ma’lumotlarning bazasini boshqarish tizimi vositalari bilan bajariladigan, qidirish, to‘g‘rilash, to‘ldirish va ma’lumotlarni chiqarib yuborish jarayonlari hitsoblanadi. Ta’kidlash lozimki, qidirish jarayoni ko‘rsatib o‘tilganlar ichida asosiysi hisoblanadi.
Ma’lumotlar mustaqilligini tamoyillarining tadbiq ma’lumotlarning bazasini boshqarish tizimining moslashuvini aniqlaydi. Qandaydir predmet sohasidagi ma’lumotlarni qayta ishlash xususiyatlari hisobi, diskretli tavsifli ishlab chiqarish korxonalarida avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimini qo‘llashga maxsuslashgan ma’lumotlarning bazasini boshqarish tizimini loyihalashtirish imkonini beradi.
Har xil ilovalar uchun foydalaniladigan ma’lumotlar bazasini boshqarishning universal tizimi mavjuddir. Konkret ilovalar uchun universal ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlarini rostlaganda ular tegishli vositalarga ega bo‘lishlari kerak. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimini ma’lum bir sohada qo‘llash maqsadida rostlash jarayoni tizimni generatsiya qilish deb ataladi. Ma’lumotlar bazasini boshqarish universal tizimga masalan, dbase, paradox, Mikrosoft- Aggess, oragle, informix va boshqalarga tegishlidir.