4-mavzu. Noodatiy fikrlash asoslari (qutichadan tashqarida fikrash) Reja

4.4. Noodatiy fikrlash usullari
Insonlarning fikrlash tarzi uning jamiyatda tutgan o‘rni va darajasiga nisbatan to‘g‘ri proporsionaldir. E’tibor berganmisiz, odatiy fikrlash tarziga ega insonlar odatdagi insonlar kabi hayot kechiradilar. Aksincha, qaysi sohadaki muvaffaqiyatga erishgan insonlarning barchasi odatdagi insonlardan ko‘ra boshqacha fikrlaydilar. Ulardagi nostandart fikrlash tarzi insoniyat uchun hali ma’lum bo‘lmagan echimlarni topishiga sabab bo‘lgan va buning natijasida ular biznesda, ilm-fanda yoki san’atda ulkan muvaffaqiyatlarga erishganlar.
«Tafakkur yuritishga harakat qilgan inson, hech shubhasiz, o‘zi intilayotgan so‘nggi darajadagi baxt-saodatga erisha oladi»
Abu Nasr Forobiy.

Har qanday masalada echimga kelishning ko‘plab yo‘llari mavjud. Aksariyat insonlar qaysidir masalaga duch kelishsa, bu masala o‘zidan oldin qaysi yo‘llar bilan echim topganiga e’tibor qaratishadi va shularning orasidan o‘ziga eng ma’qulini tanlaydilar. CHunki, ta’lim olish jarayoni bizni uzoq yillar davomida shu tarzda tarbiyalagan. Vaholanki, har qanday masalaning yechimida har doim shu paytgacha ma’lum bo‘lganidan tashqari yana boshqa yo‘llar ham mavjud bo‘ladi. Ularni topish esa noodatiy fikrlaydigan, o‘z yo‘lini qidiradigan insonlargagina nasib qiladi. Masalaning yechimida siz topgan yangi yo‘l eng maqbuli bo‘lmasligi mumkin, ammo u sizgagina tegishli ekanligi va yangiligi bilan qadrli bo‘ladi. Yangi topilgan yo‘l biznesda bu yo‘nalishda raqobatchilarning kam bo‘lishi bilan muvaffaqiyatga etaklasa, ilm-fanda esa insoniyat erishgan ilm-fan sarhadlarining kengayishiga xizmat qilishi bilan qadr topadi. Yangi usullar topish kishidagi faraz qilish qobiliyati bilan amalga oshadi. A.Eynshteyn faraz qilish ko‘nikmasini bilimdonlikning eng yuqori pog‘onasi deb hisoblagan, farazsiz yangilik ochish mumkin emasligiga ishongan.

Matematiklar “yigirmata masalani bitta usul bilan echgandan ko‘ra, bitta masalani yigirmata usul bilan echgan yaxshiroq” ekanligini ta’kidlaydilar. Bu, aslida, bir xillikdan qochish bilan birga kreativ yondashuvni, nostandart fikrlashni rag‘batlantirish demakdir.
Tavsiyalar. Xo‘sh, yoshlarni nostandart fikrlashga o‘rgatish uchun bugungi kun pedagogikamizda qanday usul va vositalardan, metodlardan foydalanish zarur? Bu borada biz quyidagilarni tavsiya qilamiz:
1. O‘qituvchining talabalarga o‘z fikrlash tarzini ro‘kach qilib, ulardan ham shunday fikrlashni talab qilishdan tiyilishi.
2. Talabalarga fikr yuritish uchun imkoniyat berish.
3. Turli-tuman g‘oya va fikrlarni qabul qilish, o‘qitish jarayonida mavjud bilimlarni yodlash va xotirada saqlashdan ko‘ra, masalaning mohiyatini tushuntirishga e’tiborni qaratish.
4. Ilmiy terminlar va tushunchalarning ta’rifi, qonuniyatlar va qoidalarni shunchaki yodlash emas, balki ularning mazmunini anglash va mohiyatini tushunishga urg‘u berish. Bunda uning mohiyatini o‘quvchilarga tushuntirishda muayyan ta’rif, qoida va qonuniyatni analiz (tahlil) va sintez (tavsif) qilish metodi qo‘l keladi.
5. Dars mashg‘ulotlarida o‘quvchilarni har bir fan, kerak bo‘lsa, har bir mavzu borasida hodisa va mohiyatni, sabab va oqibatni anglashiga, fan doirasida va fanlararo o‘zaro bog‘lanish, munosabat va muvozanatlarni tushunishlariga, taqqoslash, solishtirish va mantiqiy xulosalar chiqarishlariga sharoitlar yaratish.
6. Talabalarda mohiyatga etib kelishning yangi yo‘llarini qidirishga rag‘bat uyg‘otish, bunda ularga xatoga yo‘l qo‘yishlari tabiiy hol ekanligini va bundan qo‘rqmaslik kerakligini tushuntirish.
7. Talabalarni yangicha fikrlari bilan kulgiga qolmasligiga ishontirish.
8. Bir nechta masalani bir usulda echishdan ko‘ra, bir masalani bir nechta usullar bilan echishga qaratilgan metodlardan foydalanish.
9. Talabalardagi ijodiy fikrlash tarzining har qanday ko‘rinishlarini rag‘batlantirish.
10. Talabalarning o‘quv jarayonidagi faolligini ta’minlash.
11. Har bir talabaning tanqidiy fikr yuritishga qodir ekanligiga o‘zlarida ishonch hissini uyg‘otish va hokazo.
Aslida bu sanab o‘tilgan har bir taklif o‘qituvchidan izlanishni, har bir dars mashg‘ulotiga puxta tayyorgarlik ko‘rishni talab etadi. Shuning uchun biz o‘qituvchilarning har bir dars mashg‘ulotiga ijodiy jarayon sifatida qarashini va unga tayyorgarlik jarayonida mavjud usul va vositalardan foydalanish bilangina chegaralanmasliklarini, balki shu mavzuni o‘quvchilarga etkazishga yordam beradigan har qanday usul, vosita va shakllardan foydalanishdan qo‘rqmasliklarini aytgan bo‘lar edik. Demak, nostandart fikrlash tarzini barcha faoliyat turlari qatorida dars mashg‘ulotiga ham tatbiq etish maqsadga muvofiq, degan xulosaga kelish mumkin.
Umuman, insondagi nostandart fikrlash tarzining ahamiyati esa talabalarda masalaning mohiyatini anglash, sohada yangilik va kashfiyotlar yaratish, ijodiy fikrlash tarzining rivojlanishi, xato qilishdan qo‘rqmaslik ko‘nikmasining shakllanishi, o‘ziga nisbatan ishonchning ortishi kabi ijobiy oqibatlari bilan xarakterlanadi. Eng asosiysi, nostandart fikrlash ularni o‘qishda hamda ishda kashfiyotlar va yangiliklar sari etaklaydi.
Chetdan tashqari fikrlash ko'pincha turli, noan'anaviy, roman yoki ijodiy fikrlashni tasvirlash uchun ishlatiladigan metaforadir.
U hunarmandchilik qilish uchun qog'ozdan foydalanish kabi oddiy narsalarda namoyon bo'ladi - ular ustiga yozish o'rniga - masalan. Yoki murakkabroq shakllarda, masalan, muammoni hal qilishning tezkor metodologiyasi kabi tushunchalarni o'ylash.
Fast Company ma'lumotlariga ko'ra, bu atama 1970-yillarda qo'llanilgan. Boshqaruv bo'yicha maslahatchilar mijozlarga to'qqiz nuqtali jumboqni berishadi va ulardan nuqtalarni faqat to'rtta chiziq bilan bog'lashni so'rashadi. qutining tashqarisida sayr qilish qiyin muammolarni hal qilishga yordam beradi. Bu sizga boshqa hollarda mavjud bo'lmagan javoblarni topish uchun belgilangan tegishlilik doirasidan tashqariga qarashga imkon beradi.

Agile metodologiyasi, masalan, dasturiy ta'minotni ishlab chiqishning belgilangan tartib-qoidalaridan tashqariga qarashdan kelib chiqqan. Agileni qabul qilish natijasi? Tezroq dasturiy ta'minot bozorga chiqish vaqti va daromadni oshirish.

Qutidan tashqarida o'ylash sizni ufqingizni skanerlashga majbur qiladi. Va ufqingizni skanerlaganingizda, siz yaqinlashib kelayotgan tahdid va imkoniyatlardan xabardor bo'lasiz. Ushbu strategik bashorat sizni foyda yoki zarar egri chizig'idan oldinda ushlab turadi, chunki siz faol bo'lishingiz mumkin.

Kompaniyalar, agar biz yangi narsalarni sinab ko'rishga moslasha olmasak, biz turg'un bo'lib qolishimizni va ba'zida hatto jur'at qilishni tanlagan odamlar va tashkilotlarga o'z pozitsiyamizni yo'qotishimizni tushunishni boshlaydilar. Jamoaga turlicha qarashlarga ega bo'lish qiymatini ortiqcha baholab bo'lmaydi. Aslida, bu ish joyidagi xilma-xillikning haqiqiy foydasi. Tajribaning xilma-xilligi, turlicha fikrlash va tavakkal qilishga tayyorlik odamlarni o'sishga undaydi. Kichik fikrlash bizni kichik qiladi.

Biz qutida qolganimizda, tavakkal qilish, o'sish va status-kvoga qarshi kurashish juda qo'rqinchliroq bo'ladi. Samarali rahbar, qimmatbaho xodim yoki jamoa a'zosi bo'lish uchun qutidan tashqarida o'ylab ko'ring.

Keling, ishda va hamma joyda ijodkorlikni rivojlantirish uchun ushbu maslahatlardan qanday foydalanishimiz mumkinligini bilib olaylik. Cheksiz fikrlashning 8 usuli

Miya zig'irchasini bajaring
Muvofiqlik doirangizni kengaytiring
Taymer bilan o'zingizni qutiga soling
Maqsaddan orqaga qarab harakat qiling
O'z sohangizdan tashqarida kimdandir so'rang
Boladan so'rang
Muammoni boshqa birov uchun hal qilish
Hamkasblar bilan aqliy hujum
1. Miya dampini qiling
Miya dempingi g'oyalarni boshingizdan chiqarib, qog'ozga tushirishga yordam beradi, bu aniqlikni ta'minlash va fikrlash jarayonini boshlash.

Siz o'z fikrlaringizni grammatikaga o'ylamasdan yoki hech qanday ma'noga ega bo'lmasdan tezda yozasiz. Bu sizni eng muhim narsaga e'tiboringizni qaratishga majbur qiladi: bu fikrlarni boshingizdan chiqarib, qog'ozga (yoki matn protsessoriga!).

Bu sizga g'oyalarni yozishga yordam beradi, agar siz ular haqida o'ylashni to'xtatib qo'ysangiz, ularni bema'ni deb tashlab qo'yishingiz mumkin. Yaxshi yechim topish uchun siz bu g‘oyalarning barchasini keyinroq tartibga solib, baholay olasiz.

2. Muvofiqlik doirangizni kengaytiring

Muammoni hal qilmoqchi bo'lganingizda, muayyan muammoga to'g'ridan-to'g'ri tegishli bo'lgan faktlarga yopishib olishingiz mumkin. Lekin bu yetarli emas. Muvofiqlikning tor ko'rinishiga rioya qilish sizning oldingizda bo'lishi mumkin bo'lgan imkoniyatlarni ko'rishga to'sqinlik qiladi.

Yopiq fikrlashdan ko'ra, siz yangi g'oyalar va istiqbollarga ochiq bo'lishingiz kerak. Birinchi qadam - bu sizning konfor zonangizdan tashqaridagi narsalar haqida o'ylashga odatlanish.

Oddiy misol. Aytaylik, siz qalamni o'tkirlashingiz kerak, ammo qalam o'tkirligi buzilgan. Agar siz o'tkirlashtirgichni tuzatish haqida o'ylash bilan cheklansangiz, bu juda uzoq davom etishi mumkin. Ammo siz o'zingizning dolzarblik doirangizni kengaytirsangiz, siz o'tkir narsalarni qidirishdan o'tkir narsalarni qidirishga o'tasiz. Shundan keyingina siz qaychi, pichoq yoki chimchilashda o'tkirlashtiruvchi sifatida ishlatilishi mumkin bo'lgan boshqa uy-ro'zg'or buyumlariga e'tibor berasiz. 3. Taymer bilan o'zingizni qutiga soling

Sizning miyangiz yaqinlashib kelayotgan muddatlarni engib o'tish uchun ijodiy haddan tashqari ishlayaptimi? Bu siz uchun mukammal texnika bo'lishi mumkin.

Qiyin muammoga duch kelganingizda, o'zingiz uchun o'zboshimchalik bilan muddat belgilang. Keyin, sizni javobgarlikka tortadigan odamni (yoki biror narsani) toping. Siz do'stingiz yoki hamkasbingizdan so'rashingiz yoki bir necha kundan oygacha davom etadigan qiyinchiliklar uchun pul tikishingiz mumkin. Kichikroq muammolar uchun telefoningizga taymer o'rnatishingiz mumkin.

4. Maqsaddan orqaga qarab harakat qiling

Maqsaddan orqaga qarab ishlash sizga jarayondan ko'ra ko'proq natijaga e'tibor qaratish imkonini beradi. Shunday qilib, siz jarayonda ijodiy bo'lish uchun o'zingizga joy berasiz.

Siz alohida e'tibor berishingiz mumkin bo'lgan asosiy bosqichlarni loyihalashtira olasiz. Bu sizga muammoni hal qilinadigan mayda qismlarga ajratish imkonini beradi.

Natijani qog'ozga yoki qog'ozga yozing. Keyin ushbu maqsadga erishish uchun erishishingiz kerak bo'lgan bosqichlarni yozing. Har bir bosqich uchun bitta vazifa qolguncha marralarni sindirishda davom eting.

5. O'z sohangizdan tashqarida kimdandir so'rang

O'ylashning eng katta sabablaridan biri shundaki, siz boshqa narsalarni ko'rish uchun qoidalarga juda yaqinsiz. Sizning sohangiz qoidalarini bilmagan odamdan muammoni hal qilish uchun nima qilishlarini so'rang. Siz o'zingiz ko'rmagan yangi istiqbollarga ega bo'lasiz.

Siz ota-onangiz, turmush o'rtog'ingiz, do'stingiz yoki hatto ko'chada notanish odamdan so'rashingiz mumkin. Mahsulotingiz yoki xizmatingizning oxirgi foydalanuvchilaridan ham so'rashingiz mumkin. Misol uchun, agar siz yangi dasturiy ta'minot tizimini loyihalashtirayotgan bo'lsangiz, undan foydalanadigan odamlar eng yaxshi g'oyalarga ega bo'lishadi. Agar siz yangi biznes-jarayonni loyihalashtirmoqchi bo'lsangiz, o'zaro hamkorlikda ishlang. Loyihangizni ishlab chiqish yoki targ'ib qilish bilan shug'ullanadigan odamlarga boring va ularning fikrini so'rang. 6. Boladan so'rang

Bolalar dunyo va narsalar qanday ishlashi haqida buzilmagan nuqtai nazarga ega. Ular uchun hamma narsa mumkin. Agar siz bolangiz bilan muammoingiz haqida gaplashsangiz, ular siz o'zingiz o'ylab topmagan g'oyalarni baham ko'rishlari mumkin.
Ehtimol, bu g'oyalarning ba'zilari yuqorida bo'lishi mumkin yoki ko'p miqdorda shakarni o'z ichiga oladi. Shunga qaramay, bolalar bilan suhbatlashish siz qila oladigan eng ijodiy miya hujumi bo'lishi mumkin.
7. Muammoni boshqa birov uchun hal qilish
Boshqa odamlarning muammolarini hal qilish (yoki hal qilishga urinish) o'zingizni hal qilish uchun g'oyalarni ishlab chiqishga yordam beradi. Siz miyangizni bosimsiz mashq qilasiz va muammolarni hal qilishdan hayajonlanasiz. Bu hayajon miyangizni yuqori darajadagi muammolarni hal qilish rejimida ushlab turishi kerak.

Agar muammo siznikiga yaqin bo'lsa, siz o'zingiz uchun foydalanishingiz mumkin bo'lgan naqshlarni topishingiz mumkin.

8. Hamkasblar bilan aqliy hujum

Hamkasblar bilan fikr almashish ijodkorlikni faollashtirishning ajoyib usuli bo'lishi mumkin. Hamkasblaringizni ofisingizda, bo'sh konferentsiya xonasida yoki Zoom qo'ng'irog'ida to'plang va birgalikda aqliy hujum qiling.

Muammoni umumlashtiring, odamlarga o'ylash uchun 10-15 daqiqa vaqt bering, so'ngra har bir kishiga o'z fikrlarini navbat bilan baham ko'rishga imkon bering. Maqsad, iloji boricha ko'proq echimlarni topishdir - hatto ehtimoldan yiroq bo'lganlarni ham. Muammolarga nomaqbul yondashuvlar ko'pincha ularni hal qilishning innovatsion usullarini beradi.

Nima qilsangiz ham, ikki marta o'ylab ko'ring: avval qutida, keyin qutidan tashqarida

Chunki tashqarida fikrlash ko'pincha qoidalarni buzadi va kulgili tuyulishi mumkin, uni qabul qilish qiyin bo'lishi mumkin. Tarixdan oldingi davrda g'ildirak g'oyasini ilgari surgan birinchi odam, ehtimol, g'alati ko'rinishga ega edi.

Tomas Edison haqida nima deyish mumkin? Chiroq lampasi? Bo'lishi mumkin emas! Lekin qutidan tashqarida o'ylamasdan, bu odamlar dunyoni ular kabi o'zgartirmagan bo'lar edi.

Yana nima bor? Cheksiz fikrlash orqali erishiladigan ijodkorlik yaxshi rahbarlarga xos xususiyatdir. Rahbarlar ko'rsatadigan qadriyatlar va xususiyatlar odatda jamoa madaniyatiga singib ketish usuliga ega. Boshqacha qilib aytganda, siz qutidan tashqarida o'ylashga tayyor ekaningizni ko'rsatsangiz, jamoangiz ilhomlanib, xuddi shunday qilish uchun kuchga ega bo'ladi.

O'z hunarmandchiligingizning belgilangan qoidalarini o'zlashtiring. Ularni qo'llang va agar ular natija bermasa, o'zingizga qutidan tashqarida o'ylashni boshlashga ruxsat bering. Siz qilganingizdan xursand bo'lasiz.