4-Mavzu: O’rta asrlar iqtisodiy qarashlari. Merkantilizm iqtisodiy

Har bir shaxs o‘zi uchun iqtisodchidir.

Merkantilizm davri har bir shaxs o‘z – o‘zi uchun iqtisodchi degan aqida bilan xarakterlandi. 1500 – 1750 – yillardagi yozuvchilarning qarashlari, fikrlari xilma – xil bo‘lganligi sababli umumlashgan natijaviy adabiyot yaratish qiyin kechdi. Bundan tashqari, bir yozuvchi birgina mavzuga e’tibor qaratgan bo’lib, hech bir yozuvchi bu tushunchalrni jamlab va syntezlab keyingi iqtisodiy g’oyalarga turtki bo‘la oladigan fikrlarni yarata olmadi. Balki bu o‘sha davrda iqtisodiyot fan sifatida universitetlarda hali o‘z o‘rnini topmagani va faqatgina amaliyotchi odamlar tomonidan alohida olingan iqtisodiy muammolarni yechishga qaratilgan izlanishlarining pamflet shaklidagi chop qilinganligi uchun shundaydir.
Merkantilizm atamasi 1500 va 1750 yillar oralig‘ida yaratilgan iqtisodiy adabiyotlar va amaliy takliflarga nisbatan ishlatiladi. Merkantilistlar adabiyoti G’arbiy Yevropaning barcha rivojlanayotgan iqtisodiyotlarida yaratilgan bo‘lsa ham, uning asosiy g’oyalari Ingliz va Fransuzlar tomonidan ishlab chiqilgan.
Sxolastik iqtisodiy adabiyotlar o‘rta asr cherkov ruhoniylari tomonidan yozilgan bo’lsa, merkantilizm iqtisodiy nazariyasi savdogar tadbirkorlar tomonidan yozilgan. Bu adabiyotlar iqtisodiy siyosatdagi masalalarga qaratilgan bo’lib odatda
savdogar tadbirkorlarni qiziqtirgan muammolarga bog’liq bo’lgan. Shu sababdan ularning xulosalarinig haqqoniyligiga va alohida munozalarning tahliliy ahamiyatiga shubha bilan qaraldi. Faqatgina qayrim yozuvchilargina ob’yektiv tahlil muammolaridan yetarlicha holi ravishda ish olib bora olishgan. Shunday bo’lsada, merkantilistik davr davomida iqtisodiy adabiyot sifat va miqdor jihatidan yuksalishga erishdi. 1650- yildan 1750- yilgacha bo‘lgan davrdagi merkantilistlar adabiyoti muqarrar yuqori sifatga erisha oldi, va ushbu adabiyotlarda keltirilgan tahliliy tushunchalari tez orada tarqalib 1776 - yilda Adam Smit muallifligidagi “Xalqlar boyligining tabiati va sabablari to‘g‘risidagi tadqiqot “ asariga asos bo’lib xizmat qildi.¹⁴