4-mavzu: psixologik tadqiqot metodlari klassifikatsiyasi reja

Eksperimental kuzatuvlarni rejalashtirish asosiy bosqich hisoblanadi. Birinchi o`rinda gap tashqi o`zgaruvchinlarning ichki tobe o`zgaruvchinlarida ta’sir etishi mumkinligi haqida ketmoqda. Rejalashtirish ichki va tashqi eksperimentning validligiga juda zarur keyingi bosqich bo`lib eksperimental reja hisoblanadi. Kuzatuvchi eksperimentni bir sinaluvchi bilan o`tkazishi mumkin. Bu holda kuzatuvchi kuzatuv uchun bir reja asosida ish olib boradi. U guruhiy bir qator rejalarni ham eksperimentda qo`llashi mumkin.
Vaqt va resurslarni tanqisligi sababli kuzatuvchi maksimal oddiy rejalashtirish asosida olib boradi. Murakkab farazlarni aniqlash uchun murakkablashgan rejalardan foydalaniladi. Sodda rejalarga asosiy va nazorat rejalar kiradi. Lekin undan ham murakkab bo`lgan eksperimental rejalar mavjud D.Kempbel tomonidan ikki o`zgaruvchilarning orasidagi aloqani aniqlash uchun protsessual klassifikatsiya rejasi yaratildi.
Ulardan asosiysi: sodda reja – ikki guruh uchun test o`tkazish (test-ta’sir-retest); 2 rondomizirlangan guruhlar test o`tkazmaydi (rondomizatsiya – ta’sir - test);
Solomon rejasi 4 guruh uchun. Bu undan oldingi ikki guruhni birlashtiradi. Ular chinakam eksperiment rejalari hisoblanadi. Agarda chinakam eksperiment rejasini qo`llay olmasa unda kvazi-eksperiment rejalaridan foydalaniladi.
Sinaluvchilarni tanlash va guruhlarga bo`lish eksperimental rejaga asosan olib boriladi. Ko`pgina hayvonlar va odamlar bu kuzatuvlarda tanlanma deb ataladi. Psixogenetika bo`yicha mutaxassis sinaluvchi qilib mono-dizigota egizaklarini shu bilan ularni buvi-buva, ota-onalarni ham tanlaydi. Tibbiy psixolog afg‘on urushida qatnashganlarda postravmatik stress sindromiga yo`liqqanligi sababli ularda agressiv hulq-atvorni o`rganadi.
Barcha potentsial kuzatuvchilar turli xil yoki jins, ijtimoiy holati, bilimi darajasi sog‘lig‘i va xokazolar bilan xarakterlanadi. Undan tashqari ular turli individual psixologik xususiyatlariga egadirlar. Masalan: intellekt darajasi bilan neyrotizm, agressiya tanlanmaning asosiy talabi reprezentativlik. Sinaluvchilar guruhlarga to`g‘ri joylashtirilgan bo`lishi kerak. Barcha guruh ekvivalent bo`lishi kerak.