4-mavzu. Quyosh elementlari volt-amper tavsifi

---

4-mavzu. QUYOSH ELEMENTLARI VOLT-AMPER TAVSIFI 
Quyosh elementlarining asosiy xarakteristikasi hisoblangan, volt-amper tavsifi 
(VAT) va spektral sezgirlik Yo‘ materiallarning optik va elektrofizik xususiyatlariga 
bog‘likdir. 
QE VAT p-n o‘tishli Yo‘ diodning VAX idan yansh If hadning paydo bo‘lishi bilan 
farq qiladi. If - optik nurlanish ta'sirida quyosh elementida generasiya bo‘lgan tokdir. 
Agar Id – diod orqali oqayotgan tok va I - tashqi yuklanma orqali oqayotgan tok 
bo‘lsa, u holda, 
If=Id + I (1.9) 
bu yerda 
Id = Io(exp(qU/kT) - 1) (1.10) 
Bu yerda, Io - p-n o‘tishning teskari yo‘nalishdagi to‘yinish toki, q - elektron zaryadi. 
T –absolyut temqeratura, k - Boltsman doimiysi, U - kuchlanish. 
Qarshiligi cheksiz bo‘lgan ochiq zanjir holi uchun, ya'ni I=0 da, yuqoridagi 
tenglamadan 
U
xx
 = ln(If/I
0
+1)kT/q (1.11) 
kelib chiqadi. 
Amalda quyosh elementlarida ketma-ketlik qarshiligini tashkil qiluvchilar bu 
kontaktlarni tashkil qiluvchi qatlamlar qarshiligi, alohida n- va p-sohalar qarshiligi, 
metal yarim o‘tkazgich orasidagi o‘tish sohalari qarshiligi, shunt qarshiligi va 
hokazolardir. 
1.16-rasim. Quyosh elementining ekvivalent (a) vao‘lchash (b) sxemalari 

---

Bu qarshiliklarni va n-p o‘tishdagi rekombinatsion getero o‘tishlarni hisobga olib 
VAX ni murakkabroq ko‘rinishda ifoda etash mumkin, ya'ni 


0
0
ln
1
f
kk
kk
sh
I
I
U
IR
q
U
IR
I
I R
AKT





 





(1.12)
Kiritilgan koeffisient A, amaldagi asbobning ideal asbobga nisbatan yaqinlik 
darajasini ko‘rsatadi. Bu tenglamani amaliyotga yaqin qilib quyidagicha yozish 
mumkin. 


0
exp
1
kk
kk
f
sh
q U
IR
U
IR
I
I
I
AKT
R






 




(1.13)
Bu tenglama asosida olingan ayrim hisob - kitob natijalari 2.4-rasmda berilgan. 
Quyosh elementining birlik yuzasidan olinayotgan quvvat P ni quyidagi 
tenglamadan baholash mumkin. 
P = (I
n
U
n
) = ξ I
kz
U
xx
(1.14) 
bu yerda, ξ - volt-amper tavsifining to‘ldirish koeffisienti, ya’ni VAT shaklining 
tg‘ri to‘rtburchakka qay darajada yaqinligini ko‘rsatadi: ξ ≈ 0,8-0,9 bo‘lganda yuqori 
chiqish quvvatiga ega bo‘ladi. To‘ldirish koeffitsienti hozirgi zamon kremniy 
asosidagi QE larida 0,8 va undan kattadir. Ketma-ketlik va shunt qarshiligi ta’sirini 
1.17- rasmdan VAT ga ta’sirini ko‘rib o‘taylik. 
Rasmdan ko‘rinadiki shunt qarshiligini cheksizlikdan 100 Om gama kamayishi 
VAX shakliga va QE ning chiqish quvvati P ga deyarli ta'siri etmaydi. Holbuki, 
ketma-ket qarshilikning 1 Om dan 5 Om gacha o‘zgarishi, VAX shaklini keskin 
yomonlashishiga va chiqish quvvati P nisbatan kamayishiga olib keladi. 
QE VAX ning yorug‘lik va qorong‘ilikdagi xususiyatlarini aniqroq tahlil qilish 
mumkin. Odatda kuchlanish darajasiga qarab p-n o‘tishdan o‘tayotgan teskari 
to‘yinish tokining o‘tish mexanizmi o‘zgaradi.Bu tok odatda ikkita tokning 
yig‘indisidan iborat, yani 
01
02
exp
1
exp
1