4-mavzu: shart operatorlari va sikllar

while sikli
while sikli biror shartning rostligini tekshiradi va agar shart rost bo'lsa, u holda siklning ko'rsatmalarini bajaradi. U quyidagi ko’rinishda ifodalanadi:

1 2	while shartli_ifoda: ko’rsatmalar

while kalit soʻzidan keyin shartli ifoda keladi va bu ifoda “True”ga baholanar ekan, undan keyingi ko’rsatmalar bloki bajariladi.
while sikliga tegishli barcha ko’rsatmalar keyingi qatorlarda joylashgan va while kalit so'zining boshidan chekinishi kerak.

1 2 3 4 5 6

number = 1 while number < 5: print(f"number = {number}") number += 1 print("Dastur tugallandi")

Bunday holda, number o'zgaruvchisi 5 dan kichik bo'lsa, while sikli ishlaydi.
Sikl blokining o'zi ikkita ko'rsatmalardan iborat:

1 2	print(f"number = {number}") number += 1

E'tibor bering, ular while operatorining boshidan - bu holda satr boshidan chekingan. Bu Python-ga ular siklga tegishli ekanligini aniqlash imkonini beradi. Siklning o'zida birinchi navbatda raqam o'zgaruvchisining qiymati ko'rsatiladi, so'ngra unga yangi qiymat beriladi.
Shuni ham yodda tutingki, oxirgi print (“Dastur tugallandi”) satr boshidan chekinmaydi, shuning uchun u while siklining bir qismi emas.
Siklning butun ishlash jarayonini quyidagicha ifodalash mumkin:
1. Birinchi navbatda number o’zgaruvchisining qiymati tekshiriladi- 5 dan kattami? Va o’zgaruvchining boshlang’ich qiymati 1 ga teng, shuning uchun bu shart True qiymatini qaytaradi, Natijada sikl tanasi (ko’rsatmalari) bajariladi.
Sikl ko’rsatmasi “number=1” yozuvni konsolga chiqaradi. Va number o’zgaruvchisining qiymati bittaga oshiriladi- endi uning qiymati 2 ga teng. Sikl tanasi ko’rsatmalarining bir marta bajarilishi iteratsiya deyiladi. Shunday qilib, sikl birinchi iteratsiyani amalga oshiradi.
2. number < 5 shartli ifoda yana tekshiriladi. Number o’zgaruvchisining qiymati 2 ga teng bo’lganligi sababli ifoda natijasi yana True, shuning uchun sikl tanasi ko’rsatmalari bajariladi.
Sikl ko’rsatmasi “number=2” yozuvni konsolga chiqaradi. Va number o’zgaruvchisining qiymati yana bittaga oshiriladi- endi uning qiymati 3 ga teng. Shunday qilib, ikkinchi iteratsiya amalga oshiriladi.
3. number < 5 shartli ifoda yana tekshiriladi. Number o’zgaruvchisining qiymati 3 ga teng bo’lganligi sababli ifoda natijasi yana True, shuning uchun sikl tanasi ko’rsatmalari bajariladi.
Sikl ko’rsatmasi “number=3” yozuvni konsolga chiqaradi. Va number o’zgaruvchisining qiymati yana bittaga oshiriladi- endi uning qiymati 4 ga teng. Shunday qilib, uchinchi iteratsiya amalga oshiriladi.
4. number < 5 shartli ifoda yana tekshiriladi. Number o’zgaruvchisining qiymati 4 ga teng bo’lganligi sababli ifoda natijasi yana True, shuning uchun sikl tanasi ko’rsatmalari bajariladi.
Sikl ko’rsatmasi “number=4” yozuvni konsolga chiqaradi. Va number o’zgaruvchisining qiymati yana bittaga oshiriladi- endi uning qiymati 5 ga teng. Shunday qilib, to’rtinchi iteratsiya amalga oshiriladi.
5. Va yana number < 5 shartli ifoda yana tekshiriladi. Lekin bu safar number qiymati 5 bo’lganligi sababli ifoda natijasi False, natijada sikldan chiqiladi.
Barcha sikl tugaydi. Bundan keyin, sikldan keyin aniqlangan harakatlar bajariladi. Shunday qilib, bu sikl to'rtta o'tish yoki to'rtta iteratsiyani amalga oshiradi.
Dastur bajarilishi natijasida biz konsol oynasida quyidagi natijani ko’rishga erishamiz:
number = 1
number = 2
number = 3
number = 4
Dastur tugallandi
while sikli uchun siz shart False bo'lganda operatorlari bajariladigan qo'shimcha else blokini ham belgilashingiz mumkin:

1 2 3 4 5 6 7 8

number = 1 while number < 5: print(f"number = {number}") number += 1 else: print(f"number = {number}. Sikl tugallandi") print("Dastur tugallandi")

Ya'ni, bu holda birinchi navbatda shart tekshiriladi va while operator ko’rsatmalari bajariladi. Keyin shart False ga aylanganda else blokidagi ko’rsatmalar bajariladi. E'tibor bering, else blokidagi ko’rsatmalar ham sikl konstruktsiyasining boshidan chekinadi. Natijada, bu holda biz quyidagi konsol chiqishini olamiz:
number = 1
number = 2
number = 3
number = 4
number =5. Sikl tugallandi
Dastur tugallandi
Agar shartli ifoda qiymati boshlanishida False bo’lsa, biz biror ko’rsatmani bajarishimiz lozim bo’lsa, bu holatda else bloki biz uchun foydali bo’ladi:

1 2 3 4 5 6 7

number = 10 while number < 5: print(f"number = {number}") number += 1 else: print(f"number = {number}. Sikl tugallandi ") print("Dastur tugallandi")

Bunday holda, number < 5 sharti dastlab False bo'ladi, shuning uchun sikl takrorlanmaydi va to'g'ridan-to'g'ri else blokiga o'tadi.