4-Mavzu: Shaxsni evalyusiyon jixatdan rivojlanishi. Reja

Akseliratsiya nazariyalari
Insonlar jismoniy rivojlanishdagi ko‘p qirralari harakatlari akseleratsiya (lat, asseleration uskoroniy tezlashish) deb nom olgan. «Akseleratsiya» termini adabiyotlarga leybsiklik maktab gigienasi bo‘yicha tadqiqotchi vrach E.V.Kox tomonidan 1935 yilda kiritilgan. SHunga qaramay ilk rivojlanish haqidagi izoxlar 1876 yilda Robert tomonidan fabrika haqidagi qonuniyatlariga asosan ishlab chiqilgan. Amml, ushbu jarayonning barcha qiyinchiliklarini qamrab olmaydi. K.Vinter akseleriatsiyani inson biologiyasidagi ijtimoiy moslashuvchan o‘zgarishdir. Jamiat xayotining progrresidan, iqtisodiy sharoitning yaxshilanishi fiziologik jarayonlarni optimallashuviga jismoniy, psixik va bolalar va o‘smirlarda jinsiy rivojning jadallashuviga turtki beradi. Buning barchasi keksayishning biologik jarayonlarini o‘zgarishiga vash u bilan birga insonning mexnatga qobilyatini oshirib yuboradi.
Akseliratsiya tushunchasi bilan bir qatorda boshqa barcha Ushbu kompleksning tashkil etuvchilar – sekulyarniy trnt (asriy tendensiya) kiradi. Bularga axolining jismoniy rivojidagi barcha ko‘rsatkichlarning kattalashuvi bo‘y, vazn, erta jinsiu etilish hayotning o‘rtacha davomiyligi va boshqalar.
Taniqli sovet psixologi B.G.Anaev etilishning tezlashuv jarayonidan tashqarii keksayishning sekinlashuvi haqida ham aytib o‘tgan, ayniqsa, zamonaviy insonlarning intellektual faoliyati soxasida. Buning sababi shundan iboratki etuklik deapazonining kengaytirilganligi, uning mexnat qobilyatiga potetsiallari intellektual va shaxsiy rivojidir. Biz bunday holatlarda trent degan tushunchadan keng foydalandik, sababi, birinchidan, organizmning ona qornidagi davridan boshlab to asr davomida kuzatiladigan kattalik xoatida rivojlanishning tezlanishi tndensiyasini tushundik. Ikkinchidan, ushbk termindan o‘tgan asrning o‘rtalarida butun dune etnik aholisidan kuzatilgan insonlarning ijtimoiy kelib chiqishiga bog‘liq tendensiyasi aks etgan. G.Grammning bolalardagi rivojlanish tezlanishi bo‘yicha tadqiqotlar natijalariga ko‘ra uni ikki guruhga ajratadi.
Birinchi guruh, bu avlodning ma’lum bir davr ichida boshqa bir oldingi avlod bilan qiyoslangan xolda kuzatilishi. Masalan xozirgi avlod va 1900 yilgi avlod.
A) Yangi tug‘ilgan chaqaloqda vazn va tana xajmining kattaligi;
B) Sut tishlarining ertaroq yorib chiqishi;
V) Yosh bolalrda vazn va bo‘yinning o‘sishining tezlashishi;
G) Doyimiy tishlarning ertaroq chiqishi;
Ikkinchi guruh ayni bir avlodning o‘zidagi siljishi:
A) Sut tishlarini qishloq bolalariga nisbatan shahar bolalarida ertaroq chiqishi;
B) Qizlarning erta voyaga etishi;
V) Shaharlik bolalarning qishloqlik tengdoshlariga nisbatan uzunroq bo‘lishi;
G) Shaharlik bolalarning ijtimoiy holatiga bog‘liq xolda rivojlanishi differensiyasi.
O‘ziga to‘q oiladagi bolalar o‘rtamiyona qatlam oila bolalaridan va ulardan kam kam ta’minlangan oila bolalari sekinroq rivojlanadi.
1959 yilda Lens va Ort Gamburgdagi 1877 maktab bolalari bo‘yini qiyoslash natijalarini Chop etdi va 1957 yilda Kotelman tadqiqotlari quyidagi jadvalga solindi.