4-mavzu. Sotsial psixologiyaning asosiy yo’nalishlari reja

4. Sotsial psixologiyada kognitivizm
Kognitivizm K.Levin nazariyasi asosida paydo bo‘lgan psixologik yo‘nalish bo‘lib, undagi o‘rganish ob’yekti munosabatlar tizimidagi kishilar, ularning bilish jarayonlari, ong tizimiga taalluqli bo‘lgan kognitiv holatlar bo‘ldi. Kognitiv maktab vakillari (J.Piaje, U.Nayser, J.Bruner, R.Atkinson va b.) inson bilimlarining shakllanish usullari; sensor axborotning hosil bo‘lishi, bilish jarayonlari tuzulmaviy bloklarining vujudga kelishi va rivojlanishi, inson bilimi va xulq-atvorining xotirada bilim hosil bo‘lishidagi roli, intellektual funksiyalarning rivojlanishi, verbal va obrazli komponentlarning xotira va fikrlash jarayonlaridagi nisbatini o‘rganishdi. Ular inson aksariyat hayotiy vaziyatlarda fikrlash xususiyatlariga asoslangan holda qaror qabul qiladi degan xulosaga kelishdi.
Kognitivizm doirasida shunday mukammal nazariya yaratildiki, ular hozirgi kunda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q.
Kognitiv sotsial psixologiyada kognitiv muvofiqlik nazariyasi muhim o‘rin egallaydi. Unda insonni motivatsiyalovchi omil sifatida muvofiqlikni izlashga bo‘lgan ehtiyoj va uning muvozanatlashgan kognitiv tuzulmasi olib qaraladi. Mazkur nazariyalarga Frits Xayderning muvozanatlashtirilgan tizimlar nazariyasi, Teodor Nyukomning kommunikativ aktlar nazariyasi, Leon Festingerning kognitiv dissonanslar nazariyasi va boshqalar kiradi. Ulardagi asosiy g‘oya shundan iboratki, shaxs o‘ziga o‘xshagan shaxslar bilan muloqotga kirishar ekan, doimo munosabatlarda ruhiy mutanosiblik, tenglik bo‘lishiga, shu tufayli ziddiyatlardan chiqishiga harakat qiladi. Maqsad - turli sotsial sharoitlarda shaxs xulq-atvorining psixologik sabablarini tushuntirish va ziddiyatlarning oldini olish yo‘l-yuriqlarini ishlab chiqishdan iborat.
G.Andreyeva fikricha, kognitivizm sotsial ong psixologiyasi kabi insonning sotsial hodisalarni anglash muammosini tadqiq etuvchi yo‘nalishning kelib chiqishiga turtki bo‘ldi.


5. Sotsial psixologiyada interaksionizm
Interaksionizm kelib chiqishi bo‘yicha – sotsiologik nazariya bo‘lib, Gerbart Midning simvolik (belgili) interaksionizmiga asoslangan. G.Mid insonlarning sotsial faoliyat va muloqot jarayonidagi o‘zaro hamkorligini tadqiq etgan. Asosiy g‘oya – shaxs doimo sotsial va u jamiyatdan tashqarida shakllanishi mumkin emas. Shaxsning rivojlanishi belgilar tizimini o‘zlashtirish orqali qaraladi. Bu bilan inson va hayvonot dunyosi orasidagi farq qiyoslanadi. Kommunikatsiya deganda esa simvollar almashinuvi nazarda tutilib, ushbu jarayonda yagona mohiyat va fikrga kelinadi. Bosh belgi tizimi til hisoblanadi.