4-Мавзу: Тупрок хосил килувчи омиллар ва уларнинг ахамияти

1. Umumiy xususiyatlari:
Hajm og`irligi, solishtirma og`irligi, mexanik tarkibi, strukturasi, g`ovakligi.
2. Fizik – mexanik xossalari:
Plastikligi, ilashimligi (lipkost`), yopishqoqligi (vyazkost`), yuvilishga qarshiligi.
3. Suv – fizik xossalari:
Suv sig`imi;
Suv o`tkazuvchanligi;
Gigroskopligi (gigroskonichnost`)
4. Issiqlik xossalari:
Issiqlik sig`imi;
Issiqlik o`tkazuvchanligi.
5. Havo xossalari
6. Elektrik xususiyatlari
7. Radioaktivligi (радиоактивность) GES, 1988, 323 bet
Tuproqlar morfologiyasini yozishda:
Mexanik tarkibi – (мех.состав)Namligi – (влажность)Tusi-rangi – (окраска)Strukturasi – (структура)Zichligi – (пластность)Joylashuvi – (сложение)Yangi yaralmasi – (новообразование)Yangi aralashmasi – (включение)Qaynashi – (характер вскипания)

7-8 – mavzu: Tuproqlar kimyosi.

Reja:

1. 
   Yer po`stining kimyoviy tarkibi.
   
2. 
   Tuproq eritmasi va reaksiyasi.
   
3. 
   Tuproqning suvli so`rimi.
   
4. 
   Tuproqning organik qismi.
   
5. 
   Tuproqning unumdorligi.
   
6. 
   Ikkilamchi sho`rlanish.
   
7. 
   Qo`shimchalar.
   

Tuproqlarning kimyoviy tarkibi nurash po`stining kimyoviy tarkibiga bog`liq. Nurash po`stining bu xususiyati turli hududlarda farqlanadi (3-mavzuga qarang). Nurash po`stining tarkibi Yer po`stining (litosferaning) kimyoviy tarkibiga monand. Yer po`stining kimyoviy tarkibini ilk bor o`rgangan olim Frank Uiglsuort Klarkdir (1847-1931). U 1883-1924 yillarda AQSH geologiya qo`mitasida bosh kimyogar bo`lib ishlagan.

1988 yilda yer yuzasining turli joylardan olingan 880 ta tog` jinslari namunasini o`rganib, uning kimyoviy tarkibini aniqlaydi.
Klark 1888 yilda yer po`stidagi 10 ta elementni aniqlagan bo`lsa, 1924 yilda G.Vashington bilan birga 50 ta elementni e'lon qiladi. A.Y.Fersman esa 1923 yilda Klark xizmatini hisobga olib, tabiiy tizimlardagi kimyoviy elementlarning o`rtacha miqdorini “Klark” deb atashni taklif qiladi.