4-seminar Mavzu: O’zbek tili punktuatsiyasi Reja: Tinish belgilari tarixi. Tinish belgilarining gap tuzilishidagi ahamiyati. Tinish belgilarining ishlatilishi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI NAMANGAN DAVLAT UNIVERSITETI Filologiya va tillarni o’qitish (o’zbek tili) fakulteti UZB.BU guruhi 3-bosqich talabasi SATIMOVA MASHXURANING Hozirgi o’zbek adabiy tili fanidan tayyorlagan T A Q D I M O T I

4-seminar Mavzu: O’zbek tili punktuatsiyasi Reja: 1. Tinish belgilari tarixi. 2. Tinish belgilarining gap tuzilishidagi ahamiyati. 3.Tinish belgilarining ishlatilishi.

4.2. Mavzu: Tinish belgilarining gap tuzilishidagi ahamiyati
Reja:
1. Punktuatsiya nima?
2. Hozirgi o'zbek tilida tinish belgilari.
3.Tinish belgilarining vazifasi.
4. Tinish belgilarining qo'llanilish usuli va tartibi.
5. Xulosa.

Tayanch so’z va iboralar:

Punktuatsiya ,

milliy til garafikasi,

tilning sintaktik qurilishi,

bir elementli tinish belgilari,

ko'p elementli tinish belgilari, mantiqiygrammatik

Punktuatsiya ( lot.punctum— nuqta; kichkina dog' .)

Punktuatsiya ( lot.punctum— nuqta; kichkina dog' .)

Alifbodan tashqari bo'lgan garafik belgilari tizimi

• Yozma matnni punktatsion rasmiylashtirishni tartibga soluvchi qoida va me'yorlar.
• Tinish belgilarining qo'llanish me'yorlarini o'rganuvchi tilshunoslik bo'ldimi.

Milliy til grafikasi ikki xil vositadan iborat.

• Harflar (alifbo)
• Tinish belgilari (punktuatsiya)

Punktuatsiya tilning sintaktik qurilishi bilan uzviy bog'liq bo'lib

• yozma nutqni to'g'ri, ifodali, aniq bayon qilishda,
• uning uslubiy ravonligini, tez tushunilishini ta'minlashda muhim vositadir.

Hozirgi o'zbek tilida tinish belgilarining soni 10 ta:

Hozirgi o'zbek tilida tinish belgilarining soni 10 ta:

• . Nuqta
• ? So'roq belgisi
• ! Undov belgisi
• , Vergul
• () Qavs
• —Tire
• : Ikki nuqta
• ; Nuqtali Vergul
• "" Qo'shtirnoq
• ... Ko'p nutqa

So'zlovchining maqsadini tinish belgilari orqali bilib olamiz:

Poyezd keldi.

Poyezd keldi!

Poyezd keldi?

Tinish belgilari mazmun, ohang, gapning garammatik qurilishiga ko'ra qo'llaniladi:

1.Mazmun.

Ifodalamoqchi bo'lgan mazmun tugallangan bo'lsa. . ! ? ...

O'zgalarning gapni bo'lsa " "

Tugallanmagan yoki izohtalab tushunchalar. ... ( )

2.Grammatik qurilish
Ayrim tinish belgilari gapning garammatik tuzilishiga ko'ra qo'llanadi.
Ayrim ergash gaplar O'z tuzilishiga ko'ra vergul bilan ajratiladi
3. Ohang
Har bir tinish belgisi o'z ohangiga ega:
! ? ... . tugallanmagan ohang bilan;
" " ( ) kichik to'xtalish, ajratilgan ohang bilan;
: — izoh ohangi bilan;
, ; kichik to'xtalish ohangi bilan talaffuz qilinadi.

Tinish belgilari tuzilish jihatdan 2turli

a) bir elementli

Vergul, tire , nuqta

b) ko'p elementli

2 elementli: so'roq belgisi, undov belgisi, ikki nuqta , qavs, nuqtali vergul.

3 elementli:ko'p nuqta

4 elementli: qo'shtirnoq

Gap o'rtasida qo'llaniladigan Vergul

Gap oxirida qo'llanadigan

Nuqta

So'roq

Undov

Tinish belgilari qo'llanish o'rniga ko'ra 3 turli
Gapning turli o'rinlaridagi qo'llaniladigan
Tire,
Ikki nuqtaq
Qo'shtirnoq
Ko'p nutqa

Tinish belgilarining qo'llanish usuli va tartibi putktuatsiyaning

prinsplari asosida belgilanadi.

Mantiqiygrammatik
Uslubiy
Differensiatsiya
( farqlash)

Hozirgi o'zbek punktuatsiyasining shakllanishi, rivoji va uning o'rganilishi

Fitrat, S.Ibrohimov, H. G'oziyev, O Usmon, K. Nazarov va boshqa tilshunoslarning nomi bilan bog'liq

Xulosa

Punktuatsiya tilning statistic qurilishi bilan bog'liq bo'lib yozma nutqni to'g'ri ifodali aniq bayon qilishda, uning uslubiy ravonligi, tez tushunilishini ta'minlashda muhim vositadir.

O'z navbatida muayyan tildagi punktuatsiya an'analari mustahkamlashuvi va takomillashuvida taniqli yozuvchilarning ijodi hamda tinish belgilarining qo'llanish qoidalarini belgilovchi va tartibga soluvchi tilshunoslar faoliyati katta ahamiyatga ega.

Foydalanilgan adabiyotlar:

• N. Erkaboyeva. O'zbek tilidan ma'ruzalar to'plami.
• Sayfullayeva R., Mengliyev B., Boqiyeva va b. Hozirgi o`zbek tili. O‘quv qo’llanma. – T.,2009.
• Sayfullayeva R., Mengliyev B., Boqiyeva va b. Hozirgi o`zbek tili. Darslik. – T.,2010.
• Rahimov S., Umurqulov B. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Darslik – Toshkent, 2003.
• Mamajonov A. Qo‘shma gap stilistikasi. Monografiya. – Toshkent, “Fan”, 1990.
• G‘ulomov A., Asqarova M. Hozirgi o‘zbek adabiy tili (Sintaksis). Darslik – Toshkent, 1987.
• O‘rinboyev B. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. O‘quv qo‘llanma. – Samarqand, 2001.

E'tiboringiz uchun raxmat!