402-gruppa Nayzabaeva Azodanıń "Kishi bizness" paninen «Isbilermenlik xızmetin shólkemlestiriw hám onı huqıqıy rásmiylestiriw» temasında

402-gruppa Nayzabaeva Azodanıń
"Kishi bizness" paninen «Isbilermenlik xızmetin shólkemlestiriw hám onı huqıqıy rásmiylestiriw» temasında
ÓZ BETINSHE JUMISI

Nókis 2023
Tema: Isbilermenlik xızmetin shólkemlestiriw hám onı huqıqıy rásmiylestiriw


Kirisiw

1. 
   Isbilermenlik xızmetin shólkemlestiriw
   
2. 
   Isbilermenlik xızmetin huqıqıy rásmiylestiriw
   
3. 
   Isbilermenlikti rawajlandırıw mámleketimiz ekonomikalıq siyasatınıń ústin turatuǵın baǵdarı
   

Juwmaqlaw
Ádebiyatlar


Kirisiw
Húrmetli Prezidentimiz tárepinen mámleketimizde qolay investitsiya ıqlımı hám isbilermenlik ortalıǵın jaratıw máselesine qaratılıp atırǵan úlken itibar hesh kimge sır emes. Mámleketimiz basshısınıń kóplegen sóylewlerinde bólek belgilengeni sıyaqlı, milliy ekonomikanıń turaqlı ósiw pátlerine erisiw, kúnden-kunga ósip baratırǵan xalıqtı ornıqlı jumıs orınların hám isenimli dáramat dáregi menen támiyinlew maqsetinde, bárinen burın, ekonomikaǵa jeke kapitaldı keń qosıw boyınsha maksimal qolay shárt-shárayatlardı jaratıw talap etiledi.
Sońǵı jıllarda buǵan baylanıslı qabıl etilgen kóplegen Párman hám qararlar kishi biznes hám jeke isbilermenlikti aktiv qollap-quwatlaw, shańaraqqa tiyisli isbilermenlikti jáne de rawajlandırıw, jergilikli óndiriwshilerdi hár tárepleme xoshametlew, kirip iskerligin ámelge asırıwshı kárxanalar hám de shet el investorlar ushın eń qolay shárt-shárayatlardı jaratıp beriw imkaniyatın berdi.
Mına nárseni ayrıqsha atap ótiw kerek, 2020 jılda óz iskerligin baslaǵan Joqarı Jıynalıstıń búgingi quramı isbilermenlik iskerligine keń erkinlikler beriw hám de isbilermenlik ortalıǵın jáne de jetilistiriwge qaratılǵan nızamlar islep shıǵıw hám olardı turmısqa qollanıw etıwde, ásirese, aktiv rol oynadı.

Isbilermenlik xızmetin shólkemlestiriw
Qabıl etilgen nızamlar ishinde jańa tahrirdagi “Isbilermenlik iskerligi erkinliginiń kepillikleri tuwrısında”, “Shańaraqqa tiyisli isbilermenlik tuwrısında”, “Báseki tuwrısında” (jańa tahrirda), “Girew reyestri tuwrısında” hám sol sıyaqlı basqa nızamosti hújjetleri óz áhmiyetine kóre, isbilermenlik iskerligi tiykarların bekkemleytuǵın, báseki ortalıǵınıń qáliplesiwi hám rawajlanıwına xızmet etiwshi, eń áhmiyetlisi, jeke sektorǵa isenimli nızamlı kepillikler beretuǵın hújjetler taypasına kiredi.
Bir ǵana 2022 jılda statistikalıq esabat formaları 1, 4 esege, olardı tapsırıw udayı tákirarlanatuǵınlıǵı bolsa 2 ret qısqardı. Bunnan tısqarı, salıq esabatların tapsırıw 2 ret, finanslıq esabatlar 1, 5 ret, basqa túrdegi májburiy mekemelik esabatlardı tapsırıw 1, 7 ret qısqardı. Saqlap qalınǵan esabat túrleri boyınsha da olardıń tapsırıw múddetleri udayı tákirarlanatuǵınlıǵı ortasha 3 ese qısqarganini bólek atap ótiw kerek. Sonıń menen birge, 15 túrdegi litsenziyalanatuǵın iskerlik túrleri hám 80 dane ruxsat beriw xarakterine iye hújjetler, isbilermenlik iskerligin ámelge asırıw boyınsha 7 túrdegi artıqsha talaplar biykar etildi.
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2021 jıl 18 iyuldagi “Isbilermenlik ortalıǵın jáne de tupten jaqsılaw hám isbilermenlikke jáne de keń erkinlik beriw ilajları tuwrısında” PF-4455-sanlı Pármanı menen tastıyıqlanǵan ilajlar Programmasında ámeldegi ruxsat beriw tártipotlari hám byurokratik irkiniwlerdi tupten kemeytiw, ápiwayılastırıw hám arzanlastırıw, sonday-aq “bir ayna” mexanizmi hám de isbilermenlik sub'yektlari menen bolatuǵın óz-ara munasábetlerdiń tikkeley baylanıssiz elektron formaların keń engiziw boyınsha anıq sharalar belgilengen edi. Bul jóneliste ótken dáwir dawamında onnan artıq normativlik-huqıqıy hújjetler qabıllandı.
Analizler sonı kórsetip atırki, milliy nızamchligimiz isbilermenlikti rawajlandırıw boyınsha zárúr shárt-shárayatlardı jaratıp berip atır jáne onıń kóplegen normalari rawajlanıp atırǵan mámleketler, birinshi náwbette, MDH mámleketleri tárepinen nızamshılıqtı jetilistiriwde keń paydalanılıp atır. Isbilermenlik iskerligin tártipke soluvchi Ózbekstan nızamchiligi Jáhán banki hám Xalıq aralıq Finans Korporatsiyasi tárepinen hár jılı daǵaza etiletuǵın “Biznesti júrgiziw” esabatlarında sońǵı eki jılda eń jaqsı shet el tájiriybe retinde tán alıw atırǵanı da buǵan mısal bóle aladı.
Tábiy soraw tuwıladı : Qabıl etilgen bul hújjetler isbilermenler tárepinen qanday bahalanıp atır? Olar orınlarda ámelde qanday atqarıw etilip atır? Bul jóneliste taǵı jańa Párman hám qarar qabıllawǵa ne sebep boldı?
Isbilermenlik sub'yektlari ortasında ótkerilgen soraw nátiyjeleri sonı kórsetip atırki, derlik 75 procent respondentler isbilermenlik iskerligin tártipke soluvchi normativlik-huqıqıy bazanıń sapasın unamlı bahalaıp atır. Usınıń menen birge, isbilermenler normativlik-huqıqıy hújjetlerdiń ámeldegi atqarıwı jetkilikli emes, dep esaplaydı.
Ózbekstan Respublikası Prezidenti 2019 jılda respublikanı sociallıq-ekonomikalıq rawajlandırıw juwmaqları hám 2021 yilgi ekonomikalıq programmanıń eń zárúrli ústin turatuǵın wazıypalarına arnalǵan ministrler Mákemesiniń jıynalısında isbilermenlik iskerligin asasha tártipke salıw jaǵdayları ámeldegi ekenligi, mámleket shólkemleri menen isbilermenlik sub'yektlari ortasında óz-ara munasábetlerdiń kontaktsiz formaların nátiyjeli engiziw múmkinshilikleri tolıq kólemde isletilmayotgani, qolaversa biznesti júrgiziw ushın shárt-shárayatlardı jaqsılaw boyınsha qabıl qılınıp atırǵan ilajlar orınlarda jetkilikli dárejede ámeliyatqa engizilmey atırǵanı sın pikir etilgen edi.
Áne sonday jaǵdaylarǵa toqtatıw beriw maqsetinde isbilermenlerdiń oy-órisleri, talap hám tileklerin inabatqa alǵan halda Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2019 jıl 7 apreldegi “Ózbekstan Respublikasında investitsiya ıqlımı hám isbilermenlik ortalıǵın jáne de jetilistiriwge tiyisli qosımsha ilajlar tuwrısında” PF-4609 -sanlı Pármanı qabıllandı.
Usı Párman menen 2021-2022 jıllarda Investitsiya ıqlımı hám isbilermenlik ortalıǵın jáne de jaqsılaw, isbilermenlik iskerligin rawajlandırıwdı xoshametlew natiyjeliligin asırıwǵa tiyisli qosımsha ilajlar Programması tastıyıqlandi.
Programma tómendegi 6 jóneliste 46 ilajlardı ámelge asırıwdı názerde tutadı :

1. Isbilermenlik sub'yektlari hám investorlar iskerligin tártipke soluvchi nızamshılıqtı jáne de jetilistiriw hám erkinlestiriw;

2. Mámleket hám jergilikli basqarıw shólkemleriniń iskerliginiń isbilermenlik sub'yektlari menen óz-ara munosbatlaridagi natiyjeliligin asırıw hám áshkaralıǵın támiyinlew;

3. Isbilermenlik sub'yektlari iskerligin qollap-quwatlaw hám muwapıqlashtirishning institutsional sistemasın jáne de jetilistiriw;
4. Isbilermenlik sub'yektlarini kreditlash mexanizmlerin jetilistiriw, bank hám finanslıq infratuzilma sapasın asırıw, isbilermenlik sub'yektlariga kórsetiletuǵın xızmetler sheńberin keńeytiw;
5. Salıq administratorchiligini jáne de jetilistiriw hám ápiwayılastırıw, sapanı basqarıw standartların engiziw;
6. Korporativ basqarıw sistemasın jáne de jetilistiriw hám jeke menshikdorlar rolin asırıw.
Ilajlar Programmasına kiritilgen ilajlardıń ámelge asırılıwı ústinen ministrler Mákemesi sistemalı qadaǵalaw ornatadı, sonday-aq olardı ámelde engiziwdiń nátiyjeliligi tuwrısında isbilermenlik sub'yektlari ortasında úzliksiz sorawlar ótkerip baradı.
Joqarıda aytıp ótkeni sıyaqlı, sol kunge shekem qabıl etilgen normativlik-huqıqıy hújjetlerdiń juwapker mámleket keńseleri tárepinen waqıtında hám tolıq ámeliyatqa engiziliwin támiyinlew aktual wazıypa esaplanadı. Usı mánisten alıp qaraǵanda isbilermenlerdi tiyisli normativlik-huqıqıy hújjetler menen tanıstırıw, olar menen bolatuǵın munasábetlerdiń áshkaralıǵı hám nızamlılıǵın támiyinlew Pármande anıq sharalar belgilep qoyıldı. Atap aytqanda, ministrlikler, mámleket komitetleri, keńseler, aksiyadorlik kompaniyaları, awqamlar, jergilikli mámleket hákimiyatı shólkemleri bir ay múddette ózleriniń rásmiy veb-saytlarında isbilermenlik sub'yektlari menen óz-ara munasábetler máselelerin tártipke soluvchi informaciyalardı jaylastırıp, keyinirek olardı turaqlı túrde jańalap barıwın támiyinleydiler. Bunda tómendegilerge bólek itibar qaratıladı :

olar tárepinen qabıl etilgen mekemelik normativ-huqıqıy hám basqa hújjetlerdi májburiy túrde jaylastırıp barıw (tarqatılıwı shegaralanǵan hújjetler hám kommerciya siri aytılǵan hújjetler bunnan tısqarı );

isbilermenlik sub'yektlariga ruxsatnama xarakterine iye hújjetlerdi, litsenziyalar, sertifikatlar hám basqalardı rásmiylestiriw hám beriwdiń tártibi hám múddetleri;

isbilermenlik sub'yektlariga mámleket xızmetlerin hám basqa túrdegi xızmetler kórsetiwdiń múddetleri hám bahası.

ministrlikler, mámleket komitetleri, keńseler, aksiyadorlik kompaniyaları, awqamları, Qaraqalpaqstan Respublikası ministrler Keńesi Baslıǵı, wálayatlar hám Tashkent qalası hákimlikleri basshıları moynına belgilengen talaplarǵa muwapıq, olardıń rásmiy veb-saytlarında jaylastıriletuǵın informaciyanıń tolıqlıǵı hám shınlıǵı maydanınan jeke juwapkerlik júkletiledi.

Ózbekstan Respublikası Baylanıs, informaciyalastırıw hám telekommunikatsiya texnologiyaları mámleket komiteti, Ádillik ministrligi ministrlikler, mámleket komitetleri, keńseler, aksiyadorlik kompaniyaları, awqamları hám jergilikli húkimet shólkemleriniń rásmiy veb-saytların júrgiziwde isbilermenlik sub'yektlari menen óz-ara munasábetler máseleleri boyınsha qoyılatuǵın talaplarǵa ámel etiliwi ústinen sistemalı qadaǵalaw ornatadılar.

Bul jóneliste taǵı bir zárúrli normaǵa bólek itibar qaratıw kerek.

2014 jıldıń 1 iyunınan mámleket hám xojalıq basqarıwı shólkemleriniń, jergilikli mámleket hákimiyatı shólkemleriniń rásmiy veb-saytlarında baspadan shıǵarilmagan olardıń isbilermenlik sub'yektlari menen óz-ara munasábetler máselelerin tártipke salatuǵın normativ-huqıqıy hám basqa hújjetleri talapların buzıw jaǵdayları ushın isbilermenlik sub'yektlariga juwapkerlik ilajları qóllaw qadaǵan etiledi. Atap ótiw kerek, bul norma jáhán huqıq ámeliyatındaǵı jańalıq esaplanıp, mámleket shólkemleri iskerligindegi áshkaralıqtı támiyinlew hám isbilermenlik sub'yektlarining nızamlı huqıq hám máplerin qorǵawda zárúrli áhmiyetke iye boladı.

Taǵı bir itibarǵa iyelik etiw jańalıq sonnan ibarat, keleside isbilermenlik iskerligin ámelge asırıw procesin quramalılashtirishni hám isbilermenlik sub'yektlariga jańa yuridikalıq minnetlemeler júkletishni názerde tutatuǵın, sonıń menen birge isbilermenlik sub'yektlariga yuridikalıq juwapkerliktiń jańa ilajların belgileytuǵın normativ-huqıqıy hújjetler olar rásmiy baspadan shıǵarılǵan pursattan baslap, úsh aydan aldın bolmaǵan múddette kúshke kiritiledi. Sol kunge shekem bul sıyaqlı qaǵıyda Salıq kodeksinde ámeldegi bolıp, oǵan kóre jańa salıqlar hám basqa májburiy tólewler belgileniwin, jeńillikler tolıq yamasa bólekan biykar etiliwin, salıq salınatuǵın baza asırılıwın názerde tutatuǵın salıq tuwrısındaǵı nızam hújjetleri olar rásmiy daǵaza etilgen waqıttan baslap keminde úsh ay ótkennen, ámelge kiritiliwi belgilengen.
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2011 jıl 4 apreldegi “Isbilermenlik sub'yektlarini tekseriwlerdi jáne de kemeytiw hám olar iskerligin baqlawdı shólkemlestiriw sistemasın jetilistiriw boyınsha qosımsha ilajlar tuwrısında” PF-4296 -sanlı Pármanına muwapıq, 2011 jıldıń 1 aprelidan tap 2014 jıldıń 1 apreligacha bolǵan dáwirde salıqlardı hám basqa májburiy tólewlerdi waqıtında tolıqb kiyatırǵan, sonıń menen birge islep shıǵarıw pátleriniń turaqlı ósiwi hám rentabelligini támiyinlep atırǵan kishi isbilermenlik sub'yektlarining qarjı-xojalıq iskerligin salıq salasında tekseriw qadaǵan etilgen edi. Usı Párman menen bul múddet 2017 jıldıń 1 yanvarına shekem uzaytırıldı.

Usı jıldıń 1 iyulidan baslap qurılıs materialları sanaatı, jeńil sanaat hám azıq-túlik sanaatı tarawlarında iskerlik alıp baratırǵan kishi kárxanalar xızmetkerleriniń jıllıq ortasha sanı eki esege asırılıp, 200 danaǵa shekem bolıwı belgilep qoyıldı.

Isbilermenler ushın taǵı bir qolaylıq retinde kishi isbilermenlik sub'yektlari tárepinen Ózbekstan Respublikası Mámleket byudjetine olardıń esapbetlerinen salıqlardı hám basqa májburiy tólewlerdi tólewde bankler xızmetlerin ushın tólewler undirish ámeliyatın biykar etiliwi boldı. Sol kunga shekem, Salıq kodeksiniń 53-statyasına muwapıq, tek ǵana Inkasso tapsırmanomasiga tiyisli operatsiyalar boyınsha xızmet kórsetkenlik ushın aqsha undirilmas edi.
Pármande xojalıq jurgiziwshi sub'yektlarning salıq, finanslıq esabatlardı usınıs etpeslik hám olardı kórsetilgen mánzilde joq ekenligi jaǵdaylarında olardıń kommerciya banklaridagi esapbetleri boyınsha operatsiyalardı toqtatıp turıw mámleket salıq xızmeti shólkemleri tárepinen tek suddıń tiyisli sheshimi tiykarında ámelge asırılıwı belgilep qoyıldı. Buǵan deyin salıq tólewshiniń banklerdegi esapları boyınsha operatsiyalardı toqtatıw eger salıq tólewshi salıq hám (yamasa ) finans esabatların onı usınıw ushın belgilengen múddet tawsılǵannan keyin 15 kún ishinde usınıs etpegen táǵdirde salıq shólkemleri sheshimi tiykarında ámelge asırilar edi. Bul normanıń engiziliw ekonomikalıq munasábetlerdi jáne de liberallashtirish boyınsha taslanǵan zárúrli qádem bolıp tabıladı.
Pármange muwapıq, 2014 jıldıń ekinshi shereginen tazadan islengen kishi isbilermenlik sub'yektlari (usaqlap satıw sawda shólkemlerinen tısqarı ) qurılısı juwmaqlanǵan ob'yektni qabıllaw hújjeti tastıyıqlanǵan kúnden baslap 6 ay dawamında, biraq olardıń mámleket diziminen ótkeninen keyin 1 jıldan kóp bolmaǵan dáwirde, birden-bir salıq tólemi hám birden-bir social tólewdi, bul tólewlerdiń tastıyıqlanǵan eń kem muǵdarların esapqa almaǵan halda, ámelde orınlanǵan jumıs kólemlerinen kelip shıǵıp tóliydiler. Bul jeńillikler islep shıǵarıw iskerligin endigina baslaǵan kishi isbilermenlik sub'yektlari ushın baslanǵısh aylanba aqshalardı saqlap qalıw imkaniyatın beredi.

2015 jıldıń 1 yanvarınan baslap kishi isbilermenlik sub'yektlari jıllıq statistikalıq esabat usınıs etediler, bunda statistika shólkemleri hár sherekte tiyisli iskerlik baǵdarları hám tarawları boyınsha tańlanma úyreniwler ótkeredi. Bunnan aldın Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2021 jıl 16 iyuldagi “Statistikalıq, salıq, finanslıq esabatlardı, litsenziyalanatuǵın iskerlik túrlerin hám ruxsat beriw tártip-dástúrlerin tupten kemeytiw ilajları tuwrısında” PF-4453-sanlı Pármanına muwapıq, 2013 jıldıń 1 yanvarınan tap sonday tártip mikrofmirmalar ushın ámel ete baslaǵan edi.

Maǵlıwmat ushın atap ótiw kerek, búgingi kúnde kishi biznes sub'yektlarining 91 payızın (sonday-aq sanaat salasında - 94 procent) mikrofirmalar quraydı.
Bir sóz menen aytqanda, Prezidentimizning usı Pármanında názerde tutılǵan qosımsha programmalıq ilajlardı ámelde orınlaw, sonday-aq, jańa jeńillikler hám preferenciyalardıń keń sheńberi, hár túrlı litsenziya hám ruxsat beretuǵın tártip-dástúrlerdiń múddetlerin tupten kemeytiw, ápiwayılastırıw hám arzanlastırıw jeke isbilermenlikti rawajlandırıw, biznesti júrgiziw, ekonomikaǵa jergilikli hám shet el investitsiyalardı keń qosıw ushın shárt-shárayatlardı jáne de jaqsılaw boyınsha náwbettegi zárúrli basqısh bolıwına shubha joq.
Pármande belgilengen ilajlardı ámelge asırıw maqsetinde usı jıldıń 15 aprel kúni Ózbekstan Respublikası Prezidenti “Isbilermenlik iskerligin ámelge asırıw hám mámleket xızmetlerin kórsetiw menen baylanıslı tártipotlarni jáne de jetilistiriw ilajları tuwrısında”gi PQ-2164-sanlı sheshimge qol chekdi.
Usı qarar Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2014 jıl 7 apreldegi “Ózbekstan Respublikasında investitsiya ıqlımı hám isbilermenlik ortalıǵın jáne de jetilistiriwge tiyisli qosımsha ilajlar tuwrısında” PF-4609 -sanlı Pármanına muwapıq hám de litsenziyalawdı hám ruxsat etiw xarakterine iye hújjetlerdi beriw mexanizmlerin jáne de ápiwayılastırıw hám arzanlastırıw, sonıń menen birge, isbilermenlikke kóbirek erkinlik beriw maqsetinde qabıllandı.
Usı sheshimge muwapıq :
2014 jıldıń 1 iyulidan baslap 22 túrdegi isbilermenlik salasındaǵı ruxsat beriw tártipotlari biykar etildi (sonday-aq, bir litsenziyalanatuǵın iskerlik túri);

21 túrdegi litsenziya hám ruxsat beriw xarakterine iye hújjetlerdi rásmiylestiriw múddetleri ortasha 2, 1 ret qısqartirildi;

11 túrdegi litsenziyalanatuǵın iskerlik túrlerin rásmiylestiriw ushın undiriladigan jıynawlar muǵdarı ortasha 4 esege kemeytirildi;
31 túrdegi litsenziyalanatuǵın iskerlik túrleri hám ruxsat etiw xarakterine iye hújjetlerdi rásmiylestiriw tártipotlari ayırım túrdegi hújjetlerdi usınıw hám birpara kepillikli organlar menen kelisiw boyınsha artıqsha talaplardı bıykarlaw esabına ápiwayılastırıldı.
Qararda 2015 jıldıń 1 yanvarına shekem bolǵan múddette 19 túrdegi litsenziyalanatuǵın iskerlik túrlerin rásmiylestiriwde “bir ayna” principin nızam hújjetleri dárejesinde engiziw názerde tutılǵan (sol sıyaqlı tártip 2021 jıl barlıq ruxsat beriw tártipotlari boyınsha engizilgen edi).
Qolaversa, isbilermenlik sub'yektlari tárepinen litsenziya alıw ushın usınıs etiletuǵın hújjetler diziminen litsenziyalaytuǵın organdıń aymaqlıq bólindileri menen kelisiw talap etiletuǵın hújjetler alıp taslandı.
Sonıń menen birge, 2015 jıldan baslap isbilermenlik sub'yektlari tárepinen litsenziya kelisimleri shártlerin orınlaw boyınsha udayı tákirarlanatuǵın esabatlar elektron formada usınıs etiledi.
Sheshimge muwapıq, isbilermenlik sub'yektlari tárepinen eń kóp paydalaniletuǵın 23 túrdegi mámleket xızmetlerin (sonday-aq, injenerlik-kommunikaciya tarmaqlarına jalǵanıw, qadaǵalaw -kassa mashinaları menen támiyinlew, ónimlerdi sertifikatlaw, ayırım litsenziya hám ruxsat beriw xarakterine iye hújjetlerdi alıw boyınsha arzalar tapsırıw hám olardı rásmiylestiriw) Ínteraktiv mámleket xızmetlerin birden-bir portalı arqalı elektron formaǵa ótkeriledi.