45 tema skalyar hám vektorlíq shamalar sabaqtıń maqseti a Bilimlendiriw maqseti

№ 45 TEMA SKALYAR HÁM VEKTORLÍQ SHAMALAR
Sabaqtıń maqseti
a)Bilimlendiriw maqseti
Oqıwshılarǵa skalyar hám vektorlıq shamalar haqqında ulıwma túsinikler beriw hám bul temanıń basqa temalardan ózgesheligin aytıp ótip temanı baslaw.
b) Tarbiyalıq maqseti.
Oqıwshılarǵa temadan kelip shıqqan halda ómirde jaqsı menen jamannıń birdey juriwin biraq jaqsılıqtıń jeńip shıǵıwın túsindirip, oqıwshılardı jaqsılıq ruwxında tárbiyalaw.
c)Rawajlandırıw maqsetı
Oqıwshılardıń pánge degen qızıǵıwshılıǵın arttırıw nátiyjesinde olardıń oqıw hám jazıw kónlikpelerin arttırıp barıw
Sabaqtı qurallandırıw
Sabaqlıq kitap, tarqatpa materiallar, hám kórgizbeli qurallar.
Sabaqta paydalanılǵan metodlar: «Blits» interaktiv metodı «Skarabey» interaktiv metodı
Sabaq jobasi

1	Shólkemlestiriw bólimi	2-minut
2	Úyge tapsırmalardi soraw	10- minut
3	Taza temani túsindiriw	15-minut
4	Taza temani bekkemlew	16-minut
5	Úyge tapsırma beriw	2-minut

Sabaqtıń barısı
Shólkemlestiriw
Oqıwshilardıń nawbettegi sabaqqa tayarlıǵın tekseriw
Úyge tapsırma soraw
Fizikanı izertlew metodları temasın soraw
TEMA
Fizikalıq shamalar eki toparǵa bólinedi: skalyar hám vek­torlıq shamalar. Tek ǵana san mánisi menen anıqlanatuǵın shamalar skalyar shamalar dep ataladı. Uzınlıq, maydan kólem, waqıt,temperatura, tıǵızlıq energiya sıyaqlı shamalar skalyar shamalar bolıp tabıladı.
Mısalı: adam denesi temperaturası termometr járdeminde ólshenedi.Termometr kórsetken san mánisi skalyar shama bolıp esaplanadı.
Skalyar shamalar ústinde matematikalıq ámeller sanlar ústindegi ámellerdey bolıp orınlanadı. Mısalı: birinshi qaltada m1= 50 kg un, ekinshi qaltada bolsa belgili bólegi satılǵanı ushın m2=15 kg un qaldı. Olardıń birgeliktegi massası:
m1+ m2= 50 kg + 15 kg = 65 kg
Bul eki qaltadaǵı un massaları arasındaǵı ayırma:
m1– m2= 50 kg – 15 kg = 35 kg
San mánisleri hám baǵıtları menen anıqlanatuǵın shamalar vektorlıq shamalar dep ataladı.
Vektorlıq shamalar jazıwda sızılmada A B sıyaqlı súwretlenedi
A noqatı vektordıń bası , B noqatı bolsa vektordıń aqırı dep ataladı, vektordıń bası birinshi oqıladı yaǵnıy vektor. Vektordıń uzuınlıǵı degende onıń basınan aqırına shekem bolǵan aralıq túsiniledi. Strelka vektordıń aqırına qoyıladı hám baǵdarın kórsetedi.



Fizikalıq shamalar vektor belgisi arqalı, mısalı, kúsh – F , tezlik – υ  , orın awıstırıw – s kóriniste ańlatıladı.
Mısalı: sayaxatshılar avtobusta Tashkent – Samarqand baǵıtı boyınsha 75 km/h tezlik penen qozǵalıp 4 saatta jetip baradı. Avtobus qozǵalıs baǵıtı hám tezligi vektorlıq shamanı, qozǵalıw waqtı hám basıp ótilgen jolı bolsa skalyar shamanı bildiredi.
Vektorlıq shamalar ústinde matematikalıq ámellerdi (qo­sıw, ayırıw) orınlaw zárúrligi turmıslıq máselelerdi sheshiw processinen kelip shıqqan. Sonıń ushın biz vektorlar ústinde matematikalıq ámellerdi orınlawdı biliwimiz kerek. Vektorlıq shamalardı qosıw usılları menen tanısamız.
Parallel vektorlardı qosıw tómendegishe ámelge asırıladı:
– biriniń aqırı ekinshisiniń basına sáykes túsetuǵın etip orın awıstırıladı;
– birinshi vektor bası menen ekinshi vektordıń aqırına ótkerilgen vektor qosılıwshı vektorlardıń jıyındısı esaplanadı (1.11-súwret).
Bir tárepke baǵıtlanǵan eki vektorlıq shamanı qosıwdıń
– vektor ańlatpası: = +
– jıyındı vektordıń san mánisi(moduli): c = a + b.
Qarama-qarsı baǵıtlanǵan eki vektorlıq shamanı qosıw (1.12-a súwret).
: = + = -
Jıyındı vektordıń moduli: c = a – b formulalar járdeminde anıqlanadı.
Sabaqtı bekkemlew
«Jalpı pikirge hújim» interaktiv metodı bunda oqıwshılardı 3 toparǵa bolıp olarǵa tema boyınsha qayta sorawlar berip,qosımsha tapsırma túrinde esaplar beriledi 10 minut ishinde berilgen tapsırmalar boyınsha topardan bir oqıwshı juwap beredi hám eń kóp durıs juwap bergen topar jeńilpaz boladı. Soń boslıqlardı tolıqtırıw maqsetinde bilimlerin bekkemlep barıw ushın yadtan formula jazıwǵa kirisedi .

1. 
   1.11- súwretti túsindirip beriń.
   
2. 
   Vektorlıq shamalar haqqında mısallar keltiriń
   
3. 
   Skalyar shamalarǵa mısallar keltiriń.
   

Úy tapsırma tapsırıw
skalyar hám vektorlıq shamalar temasın oqıp keliw. 
Sabaqtı juwmaqlaw
Úy jumısın qayta yadına salıp ótip, búgingi sabaqqa belsene qatnasqan oqıwshilarǵa tiyisli bahaların qoyǵan halda búgingi sabaǵıma juwmaq jasayman