4–amaliyot. Holat tenglamasining ko‘rinishlari va ularni bir ko‘rinishdan boshqasiga o‘tishi

4–amaliyot. Holat tenglamasining ko‘rinishlari va ularni bir ko‘rinishdan boshqasiga o‘tishi.

Optimallashtirish masalasini echish uchun quyidagilar zarur:

• 
  optimallik mezoni ( R ) ni shakllantirish;
  
• 
  optimallashtiriladigan o‘zgaruvchilar ( ) ni tanlash;
  
• 
  optimallik mezoni qiymatini aniqlashning aniq usulini amalga oshirish (sonli yoki tajribaviy – statistik).
  

Optimallik mezoni jarayon shakllanishi sifatining miqdoriy tavsifi hisoblanadi.

Optimallik mezonlari fizik – kimyoviy (butun mahsulot, aralashma, mahsulot chiqishining konsentratsiyasi) va iqtisodiy (tannarx, foyda, rentabellik) ga farqlanadi.

Optimallik mezonining qiymati matematik model (optimallashtirishning taqribiy usuli) yordamida Optimallashtirishda avvalroq identifikatsiyalash masalasi echilgandagi matematik modellar qo‘llaniladi. Shunga mos ravishda modellarning koeffitsientlari quidagi tenglikda ko‘rsatilgan: Agar jarayonning monand matematik modelini qurishning iloji bo‘lmasa, unda chiqish o‘zgaruvchining tenglamadagi qiymati tajribalar (optimallashtirishning tajribaviy – statistik usuli) dan aniqlanadi. Bunday hollarda tajriba (faol tajriba) o‘tkazishning optimal strategiyasi amalga oshiriladi.

Optimallik mezonlariga talablar:

• 
  optimallik mezonlari miqdoriy bo‘lishi kerak;
  
• 
  optimallik mezonlari yagona bo‘lishi kerak;
  
• 
  optimallik mezonlari optimallashtirilayotgan o‘zgaruvchilarga bog‘liq holda monoton o‘zgarishi kerak.
  

Shunday qilib, optimallik mezonini tanlashda uning funksiyasi bir ekstremumli unimodal funksiya bo‘lishi va uzilish nuqtalaridan tashkil topmasligi kerak.

Bu o‘zgaruvchilar jarayonning kirish o‘zgaruvchilari sonidan olinadi.

Agar optimallashtirilayotgan o‘zgaruvchilarning soniga jarayonning konstruktiv tavsiflari (konstruksiyaning tipi, o‘lchamlari va h.z.) kiritilgan bo‘lsa, unda optimal loyihalash masalasi hal qilinadi.

Agar optimallashtiriladigan o‘zgaruvchilar soniga jarayonning konstruktiv tavsiflari (konstruksiyalarning tiplari, o‘lchamlari va h.z.) kiritilmagan bo‘lsa, unda optimal boshqaruv masalasi hal qilinadi. Bunday hollarda hisoblanadigan chiqish o‘zgaruvchisi U ga bog‘liq. optimallashtiriladigan o‘zgaruvchilar boshqariluvchi o‘zgaruvchilar deb ataladi va ularning optimal qiymatlarini qidirish jarayonlarni harakatga keltiruvchi eng yaxshi rejim parametrlarini aniqlash maqsadida amalga oshiriladi.

Modellash asosida o‘xshashlik nazariyasi yotadi, u shuni tasdiqlaydiki, mutlaq o‘xshashlik bir ob’ektning boshqa xuddi shunday ob’ekt bilan almashtirish mavqeiga ega bo‘lishi mumkin. Modellashda mutlaq o‘xshashlik o‘rinli emas va shuning uchun ob’ektni tadqiq qilinayotgan ishlash tarafini etarli yaxshi aks ettirishga intilish kerak. Shuning uchun modellash turlarini tasniflash alomatlardan biri sifatida – modelning to‘lalik darajasini tanlash mumkin va modellarni shu alomatga muvofiq to‘liq, to‘liq bo‘lmagan va taxminiylarga bo‘lish mumkin. To‘liq modellash asosida nafaqat vaqtda, balki fazoda ham namoyon bo‘ladigan to‘liq o‘xshashlik yotadi. To‘liq bo‘lmagan modellash uchun o‘rganilayotgan ob’ektga modelning to‘liq bo‘lmagan o‘xshashligi xarakterlidir. Taxminiy modelllash asosida taxminiy o‘xshashlik yotadi, bunda real ob’ektning ba’zi ishlash taraflari mutlaq modellashmaydi.

S tizimlarini modellash turlarining tasnifi 1-rasmda keltirildi. S tizimda o‘rganilayotgan jarayonlar xarakteriga muvofiq modellashning barcha turlari determinanlangan va stoxastik, statik va dinamik, diskret, uzluksiz va diskret – uzluksizlarga bo‘linishi mumkin. Determinanlangan modellash determinanlangan jarayonni aks ettiradi, ya’ni har qanday tasodifiy ta’sirlarning yo‘qligi inobatga oladigan jarayonlarni nazarda tutadi; Stoxastik modellash ehtimollik jarayonlar va hodisalarni aks ettiradi. Bu holda tasodifiy jarayonning qator amalga oshirilishlari tahlillanadi va o‘rta ta’riflar, ya’ni bir turdagi amalga oshirishlarning to‘plami baholanadi. Statik modellash qandaydir vaqt lahzasida ob’ekt xulqini tavsiflash uchun xizmat qiladi, dinamik modellash esa vaqtda ob’ektning xulqini aks ettiradi. Diskret modellash diskretliligi nazarda tutilgan jarayonlarni tavsiflash uchun xizmat qiladi va shunga muvofiq uzluksiz modellash tizimlarda uzluksiz jarayonlarni aks ettirish uchun imkon beradi, diskret – uzluksiz modellashdan esa diskret hamda uzluksiz jarayonlarni ajratib ko‘rsatish zarur bo‘lgan hollarda foydalaniladi.