5 – laboratoriya ishi ko’p zvenoli, tishli g’ildirakli mexanizmlarni uzatish nisbatini aniqlash ishdan ko’zlangan maqsad

---

5 – LABORATORIYA ISHI 
KO’P ZVENOLI, TISHLI G’ILDIRAKLI MEXANIZMLARNI UZATISH NISBATINI 
ANIQLASH 
 
Ishdan ko’zlangan maqsad. Vintaviy juft (vint - gayka) ning o’q bo’ylab yuklanishini va 
materiali har xil bo’lgan turli parametri rezpbalarning foydali ish koeffitsientini analitik va 
tajribada aniqlash. 
Kerakli asbob va uskunalar: ushbu ishni bajarish uchun real mehanizmning 
xarakatlanadigon maketi yoki modeli, tsirkul, o’lchagich, lineyka va transportir kerak bo’ladi. 
Ishni bajarish tartibi 
1. Qurilmaning kinematik sxemasi chiziladi. 
2. Vint vali burovchi moment M
x
ning tarirovka grafigi aniqlanadi. 
Tarirovka qilish tartibi: uzilmaydigan sim (yoki ip) reduktor shkiviga o’ralib, blok 15 orqali 
tosh 13 ga ulanadi. Vint 11 va gayka 12 qurilmadan olinadi. Tosh 13 ning og’irligini o’zgartirib, 
reduktor richagiga taosir etuvchi statorning reaktiv momenti quyidagi formula yordamida 
aniqlanadi: 
ш
p
R
G
M

=
(10) 
bu yerda G – tarirovka qiluvchi toshning og’irligi; 
R
sh
– reduktor shkivining radiusi. 
Indikator sterjinining har bir moment birligiga tegishli siljish qiymati 

indikator 
ko’rsatishidan olinib, harakatlantiruvchi kuch momenti M
x
=M
x
(

)ning tarirovka grafigi 
Mx 
va 
  masshtablarda chiziladi. Tarirovka grafigining umumiy ko’rinishi 1 – shakl, g da berilgan. 
3. O’qituvchining ko’rsatmaisga binoan, berilgan vint va gaykaning asosiy parametrlari vint
va gaykaning materiali, rezpbaning turi, qadami s, kirimlari soni a, o’rta diametri d
o’r
va 
profilp burchagi 2 hamda vint – gaykaning materialiga qarab ishqalanish koeffitsienti f 
ning qiymati jadvaldan tanlanadi. 
4. Vintaviy chiziqning ko’tarilish burchagi  (6) formula yordamida va ishqalanish burchagi 
 (7) formula yordamida hisoblanib, rezpbaning o’z – o’zini tormozlash xususiyati 
tekshiriladi. 
5. Vint (rezina gardishi pastga qaratilib) gayka bilan qurilmaga o’rnatiladi. SHunda gayka 
vintning pastki qismida turishi kerak. 
6. Og’irligi 30 N bo’lgan yuk gayka osiladi. 
7. Tumblyor yordamida qurilma elektr tarmog’iga ulanadi. 
8. «Yurgizish» knopkasi bosilib, elektrik dvigatelp yurgiziladi. 
9. Gaykaning yuqoriga ko’tarilishida indikator ko’rsatmasidan sterjenning siljish 

qiymati 
olinadi. Gaykaning uch marta ko’tarib, 

ning o’rtacha son qiymati aniqlanadi. Agar 
rezpba o’z – o’zini tormozlovchi bo’lsa, gaykani pastga tushish paytida ham 

ning 
qiymati yoziladi. 
10. Og’irligi 50, 80 va 100 N bo’lgan yuklar bilan tajriba o’tkazilib, indikatordan
 ning 
ularga tegishli qiymatlari aniqlanadi. 
11. Tarirovka grafigi bo’yicha vintning harakatlantiruvchi kuch momenti M
x
ning qiymati 
aniqlanadi. 
12. Indikatorning har bir ko’rsatishiga tegishli vintning bir marta aylanishi uchun (3) 
formuladan A
h.k.
ning va (2) formuladan A
f.k.
ning qiymatlarini hisoblab, (4) formula 
yordamida vint – gaykaning FIK aniqlanadi. 

---

13. Olingan natijalar asosida vint – gaykaning FIK ning yuk Q ga bog’liq bo’lgan ikkita = 
(Q) grafigi chiziladi. 
14. Analitik usulda vintaviy juftning FIK (5) formula yordamida topilib, FIK ning tajriba usuli 
bilan aniqlangan qiymatiga taqqoslanadi va ularning nisbiy xatoliklari aniqlanadi. 
15. Hisobot varag’i to’ldiriladi – da, ish topshiriladi.