5-amaliy. Jismoniy tarbiya darslarining vazifalari

5-AMALIY.JISMONIY TARBIYA DARSLARINING VAZIFALARI.
Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fani mutaxasislikka yunaltirilgan o‘quv predmeti sifatida jismoniy madaniyat mutaxasislari uchun fundamental bilimlar tizimi, inson jismoniy barkamolligi va unga erishish va boshqarishning umumiy qonuniyatlarini urgatadi.
Jismoniy madaniyat nazariyasi ilmiy fan sifatida jismoniy madaniyatga oid mavjud faktlarni izoxlab beradi va umulashtiradi. Amaliy fan sifatida insonning jismoniy barkamolligining vositalari, jismmoniy madaniyatsi shakllari va uning metodikasi haqidagi ampaliy nazariy bilimlarni beradi, xayotiy zaruriy xarakat malakalari va kunikmalari zaxirasini oshiradi.
O‘quv fani sifatida shakllanishiga va rivojlanishiga jamiyat a’zolarining jismoniy tayyorgarligini oshirish mumukunligi haqida nazariy fikrlarni vujudga kelishi va unga intirlish sabab bo’ldi. Bu bilan insoning jismoniy rivojlanishi boshqarish mumkunligi haqidagi qoida va qonunlar ijtimoiy mexnat va xarbiy amaietda yuqori samara berishi isbotlandi.
Jimoniy madaniyat nazariyasi va metodikasining mazmuni kuyidagilarni uz ichiga oladi;
- jismoniymadaniyat jamiyat maxsuli ekanligi, ijtimotiy xodisa sifatida madaniyatning boshqa shakllari bilan bog’liqligi
- jismoniy madaniyatning maqsadi, uning umumiy vazifalari va tamoyillari;
- jismoniy madaniyatning vositalari, metodik printsiplari;
- xarakatga urgatish o’qitishning usulblari ;
- jismoniy sifatlarni rivojlantirish;
- jismoniy mashqlar va uni o’qitish jarayonini tuzilishi;
- jismoniy mashqlar bilan shugullanish mashgulotlarining tashqilashning shakllari
- jismoniy madaniyat jaraenining rejalashtirish va uning xisoboti;
- jismoniy madaniyat usullarini xususiyatlari;
- maktabgacha shdagi va maktab yeshidagi bolalar jismoniy madaniyatsi;
- sport trenirovkasi jaraeni xarakteristikasi.
Pedagogik jaraen tarzida jismoniy madaniyatni umumiy qonuniyatlari jismoniy madaniyat nazariyasining o’rganish predmeti xisoblanadi. Umumiy qonuniyatlar deganda axolining xar qanday tabaqasini: bolalar, usmirlar, yeshlar, urta yeshdagilar, katta va kariyalar xamda jismoniy mashqlar bilan shugullanishni endigina bolaganlari. malakali sportchilarning jismoniy madaniyatsining xusiusiy tomonlarini tushuniladi.
Sport pedagogikasining ayrim fanlari uslubieti (sport o’yinlari, gimnastia, va x.k.larning o’qitish metodikasi ) aloxida mustakil ajratilgan ilmiy va o‘quv fanlari tarzida shakllangan.. Jismoniy madaniyat nazariyasi fani esa ularni yagona nazariy va uslubiy asoslar bilan kurollantiradi, o’rganish predmeti xarakteriga kura pedagogika fanlari tizimidagi fan sifatida uz qoidalarini ijtimoiy, psixologik va biologik faktorlar xisobiga tuldiradi.
Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasining rivojlanishi uchun kuydagilar asosiy ma’nbalar xisoblanadi.
- mamlakatimizda jismoniy madaniyat va sportni yuksaltirishning yullari va xozirgi payitdagi axvoli, haqidagi xukumat karorlari, qonunlari;
-jamiyatning rivojlanishi davomida insonni xar tomonlama kamol toptirish haqidagi progressiv ta’limotlar. Bu ta’limotlar insonni xar tomonlama ivjlanishi xukukinigina ovoza qilish bilan kifoyalanmaydi, uning mazmunini ochishga o’rganish xamda shu goyalarni amalga oshirish yullarini nazariy, amaliy jixatdan asoslashdan iboratdir;
-jimoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi soxasi buyicha olib borilayotgan ilmiy izlanishlar va boshqa aralash fanlarning jismoniy madaniyatga oid to’plagan nazariy, amaliy bilimlar tizimi;
- jismoniy turmish tarzining xaetiy amalieti tajribasi, jamiyatning yuqori jismoniy tayyorgarlikka ega bo’lgan kishilarga talabi
- jamiyat a’zolarinnign jismoniy madaniyat qonuniyatlarini bilshi va shu asosda inson jismoniy kamoloti tizimini tuzish va uni boshqarishga intilishini vujudga kelishi;
- jismoniy madaniyat tizimi mavjud jamiyat ma’naviyatining bir bo’lagi xisoblangan jismoniy madaniyat konseptsiyalari;
- jismniy madaniyat praktikasi-manba sifatida nazariy qoidalarning xaetiyligini tekshiradi, amalietdagi tugilgan aroiginal goyalardan foydalanadi va ular esa madaniyat nazariyasi va metodikasini boyitadi.
- arxiv materiallari, shaxsiy kuzatish natijalari(kundaliklar, sportchilar va ularning murabbiylarining rejalari va x.k.lar) jismoniy madaniyat nazariyasining boyitadi va unga manba’ bo’lib xizmat qiladi.
Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasining rivojlanishi bir necha davrlarni uz ichiga oladi.
Birinchi davr - inson uzining ijtimoiy faoliyati davomida xarakat-faoliyatini organizmga ta’siri haqidagi eng dastlabki (emperik) bilimlari (Ponamarev. N.I. 1975 ). Eng dastlabki emperik-bilimlarning to’planishi “mashqlanganlik”ning foydasini sezib, ma’nosiga yetish va tajribasini uzatish usullarini anglashga imkon yaratadi. Bu “jismoniy mashqlar”ning va “jismoniy madaniyat”ning paydo bo’lishi uchun sharoit yaratilishidaomil bo’lib xizmat qiladi.
Ikinchi davr - jismoniy madaniyat jaraenida qullanila boshlagan binichi metodlarning yaratilishi- kadimgi yunonistonda quldorlik davlati davrini va urta asrni uz ichiga oladi.
Jismoniy madaniyatdagi bu uslublar, tajribilar orkali vujudga keltirilgan bo’lib filosoflar, pedagoglar, vrachlar, odam organizmini faoliyati qonuniyatlarnni xali bilmasligi sababli jismoniy mashqlar ta’siri mexanizmini tushuntira olmas, shunga kura jismoniy mashqlar bilan shugullanishning foydasini tashki natijalarga baxoladilar.
Yunonistonning jismoniy madaniyat metodikasi aytarli darajada ma’lum edi. U mavjud vositalar va metodlarni kuch, chidamlilik va boshqa xarakat sifatlarini rivojlantirish uchun ularni yagona tizimiga birlashtira olgan edi. Urta asrlarning urtalarida uslubietlarning xillari ortdi. Gimnastia, suzish, o’yinlar, kamon otish, otda chopish, kilichbozlik buyicha dastlabki kullanmalar paydo bo’ldi.
Uchinchi davr jismoniy madaniyat haqidagi nazariy bilimlrni intensiv to’planishi uygonish davridan XIX asrning oxirigacha bo’lgan davrni uz ichiga oladi. Inson madaniyatsi uni o’qitish davolash haqidagi fanning rivojlanishning filosoflar, pedagogik va tibbiy ma’lumotlarning, biliimlarning vujudga kela boshlagan davri.
Bu ma’lumotlar xali turlicha edi. Chunki ko’pincha o’sha davrda mustaqilroq sanalgan filosofiya, pedagogika, meditsina fanlari tarkibida voyaga yetar edi. Yo’l-yo’lakay ammo zarur bo’lgan darajada bunday ilmiy fanlarning vakllari ko’pincha uz muammolarini jismoniy madaniyatning rolini xisobga olmay xal qilish mumkin emasligini tushuna boshladilar.
Turtinchi davr - XIX asrning oxiridan ilmiy va o‘quv fani sifatida jismoniy madaniyatning nazariyasi va metodikasi shakillanf bordi. Bu davrning xarakterli tomoni shundaki, fan sfatida jismoniy madaniyat jamiyat xayotining boshqa jabxalariga xam ta’sir ko’rsata boshladi. Jismoniy madaniyat nazariyasi olimlaridan biri Petr Fransevich Lesgaft uzining tarx, anatomiya, pedagogika, antropologiya, jismoniy madaniyat metodikasiga oid asarlar bilan xozirgi zamon jimoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi mustakil ilmiy -nazariy va o‘quv fani ekanligini ilmiy amaliy isbotladi.
Beshinchi davr - rivojlangan mamlakatlar va sobiq shuro davlati olimlarining izlanishlari davri bo’lib, fanning intensiv rivojlanishi materialistik dialektikaga asoslangan xolda usha davrda progressiv xisoblangan metodlarga tayanib amalga oshirildi.
Jismoniy madaniyat muammolarini kompleksli xal etishda butin bir olimlar jamoalari, mutaxassislashtirilgan ilmiy va o‘quv muassasalari samarali mexnat qildilar. Amaliy materiallarning mulligi, yangi qonuniyatlarni ochilishi, dastlabki yagona jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasining diferentsiallanishiga olib keldi. Yangi maxsus fanlar “Jismoniy madaniyatni tashkillash va boshqarish”, “Jismoniy mashqlar biomexaniqasi”, “Sport psixologiyasi ”, “Sport metrologiyasi ”, “Sport fiziologiyasi”, “Davolash fizkulturasi”, “Jismoniy mashqlar gigienasi ” boshqalar ajralib chiqdi.
Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi kursida pedagogik jarayon muammolarini umumiy psixologiya, pedagogika, fiziologiya, va boshqa fanlarning dalillarsiz tulla izoxlab, isbotlab byuulmaydi.
Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi qator ilmiy fanlar bilan chanbarchas bog’liq.. Xar qanday fan faqatgina uzining ilmiy izlanishlari bilan chegaralanib qolsa to’laqonli samara bera olmaydi. Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi bir necha fanlar qo’shilishi orqali maxsus pedagogik muammolarni xal qiladigan predmetga aylangan.
Jismoniy madaniyatning butun bir pedagogik muxitini uz ichiga olgan boshlangich, keng ilmiy izlanish va o’qitish predmetidan asta - sekinlik bilan maxsus sport soxasi fanlari ajralib chiqa boshlaganligidir, gimnastika, yengil atletika , sport o’yinlari fanlari va boshqalar.Ammo jismoniy mashqlarning aloxida turlari uchun kerakli bo’lgan, nisbatan umumiy qonuniyatlar, qaysiki, xamma turlar uchun ta’sir ko’rsata olganlari aloxida fan bo’lib ajralmadi va ajralib chiqishi xam mumkin emasdi.
Biologiya fani bilan bog’liqligi - jismoniy madaniyat vositarini shugullanivchilar organizmiga ta’sir reaktsiyasini o’rganish kerakligiga aloqadordir. Jismoniy madaniyat jarayonini samarali boshqarish anatomiya, fiziologiya, bioximiya, sport tibbiyoti fanlarining qonuniyatlarini xisobga olish bilangina amlga oshirilishi mumkin.
Shuni esda saklash lozimki, jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasining boshqa fanlar bilan bog’liqligi bir tomonlama bo’lmay, ikki tomonlamadir.Jismoniy madaniyat haqidagi fanning rivojlanishi aralash fanlarga ta’sir etmay qolishi mumkin emas. Masalan sportning nazariyasi va praktikasi psixologlar fiziologlarning bolalar va katta yoshdagilar organizmining potentsial imkoniyatlari degan tasavvurgaaytarli tuzatishlar kiritilishiga olib keladi.