5-bo’lim 7-ma’ruza: atom fizikasi. I. Mashg’ulotning maqsadi

 

IV Mavzu mazmuning qisqacha matni.  

 

Hozirgi zamon atom fanining, texnikaning va energetikaning ulkan yutuqlari 

– atom va yadro fizikasining intensiv rivoshlanishi natijasidir. Hozirgi zamon atom 

va yadro fizikasi modda tuzilishi haqidagi ta’limotning negizi hisoblanadi. Bundan 

tashqari, nafaqat modda ( gazlar, suyuqliklar va qattiq jismlar ), balki materiyaning 

boshqa  turlari  ham  atomistik  tabiatga  ega.  SHuning  bilan  bir  qatorda  materiya 

harakati  ham  atomistik  qonunlar  bilan  aniqlanadi.  Aytilganlardan,  materiya 

tuzilishi va harakati haqidagi atomistik ta’limot hozirrgi zamon fizikasida hukmron 

ta’limotdir, degan xulosa kelib chiqadi. 

 

Atom va yadro fizikasi mikrodunyo ( kvant ) fizikasining boshlanishi desak 

ham  bo’ladi.  SHu  tufayli  atom  fizikasi  –  atom  va  u  bilan  bog’liq  hodisalar 

fizikasini o’rganuvchi fan ekan. 

XX  asrning  boshariga  kelib  J  Perenning  Broun  xarakatiga  bag’ishlangan 

tajribalardan  sо’ng  moddalarning  atom  tuzilishini  tо’liq  tasdiqladi  ikkinchi 

tomondan  elektroliz  gazlarning  issiqlanishi,  katod  nurlari      fotoeffekt  va 

radioktivlikni  tadqiq    qilish    atomlar  ichida  elektronlar  mavjudligini 

ya’niatomning  tuzilishi  murakkab  ekanligini  isbotlab  atomning  bо’inmas 

deyilga  tasavvurlarga    chek  qо’ydi.  Shu  davrgacha  faqat  atomning  о’lchami  

D≈10

-10

m  ekanlig  va  elektronning  massasi  vadarot  atomi  massasidan  1836 

marta  kichikligi  ma’lum  edi  halos.  Atomdagi    zaryad  va  massa  taqsimotini 

ingliz olimi  E Reyzerford tekshirishga muvoffaq bо’lgan. 

---

 

Rezerford  turli  burchak  ostida  sochilgan  -zarrachalarning  sanab  atom 

yadrosi  haqidagi  g’oyani  ilgari  surdi.  Bu  g’oyaga  binoan  atomning  massasi  va 

zaryadi  atomning  markazida  joylashgan  juda  kichik  o’lchamli  yadroda 

mujasamlashgan.  (Uning  hisoblashicha  yadroning  o’lchami  atrofida  ekan 

zaryadi  q

e

q=z

.

e  bo’lib  bunda  e-elekron  zaryadi,  z-maskur  ximiyaviy 

elementning Mendelev davriy jadvalidagi tartib nomeri). 

 

1913yilda  Bor  o’zining  qo’yidagi  postulotlarini  yaratdi,  yani  ular 

quyidagicha ta’riflanadi.