5-emeliy iỳŞ tema

5-EMELIY IỲŞ

TEMA: Konsentrlar (göp sanlary) böyinça nomerlämäkke öwretmäk metodykasy

Köp hanaly sanlary aýratyn edip belgilemäge sebäb, 1000 den uly sanlary nomerlemegiň özine has hususyýetleri bar: köp hanaly sanlar diňe hana düşünjesine däl belki sifrlar düşünjesine hem daýanyp peýda edilýär, nomerlände ýazylýar. Bu möhim düşünjäni açyp bermek gerek.

Meseleleri garap çykmak aşakdäkiler: nomerlemek, ýazma goşmak we aýyrmak, ýazma köpeltmek we bölmek. Işiň özine has tarapy şondan ybaratki görsedilen hemme meseleleri öwrenmekde mugallymlar okatmagyň mundan öňki basgyçlarynda hasaplamak sistemelary natural sanlar hatary arfimetik amallar olaryň hassalary amallar arasyndäki özara baglanyş komponentler özgerende netijeleriň özgermegine nysbatan toplan garaýyşlary we aýrym netijelerini umumylaşdyrmaga erişýär. Bu bilimler köp hanaly sanlary okamak we ýazmak agzaki we ýazma hasaplamaklary bejermek okuw we melekererini hasaplamak üçin esas bolýar.

1000 den uly sanlary nomerlemegi öwrenmek özüne has hususyýete eýe. Mundan öňki hemme sanlary öwrenmekde orunly bolan pretmetleri biwasyta sanamaga esaslanan ýagdaýda köp hanaly sanlary peýda etmek,olary agzaki nomerlemek, mümkin däl. Pretmet görkezmelerini şertli görkezmelilige almaşdyrmaga dogry gelýär: san çotka salynýar ýada nomerlemek jedwelinde belgilenýär. Iki ýagdaýda hem görkezmelik sanyny peýda etmek we belgilemegi görkezýär we şertlilik elementine eýe bolýar: çotdäki bir hili sokkalar aýny bir hili sifrler çotda we nomerlemek jedwelinde ýerleşdirmäge garap ýazuwda her hili sany bildirýär. (meselem 333333 sany we 3 birlik 3 onluk 3 ýülik we başgalar) Sapakda görkezmeli gurallardan peýdalananda muny hasaba almak zerur.

Ikinji özüne has hususyýeti şondan ibaratki 1000 den uly sanlary nomerlemek birliklerini iki taraplama gurupbalamaga esaslanýar: Goýy hananyň 10 birligi ondan soňky ýokary hananyň bir birligini guraýar, goýy synpyň 1000 birligi ondan soňky ýokary synpyň 1 birligini guraýar. II synp birligi - müň we bu birlikler bilen olary I synp birlikleri ýaly onluklara , ýüzlüklere , müňlüklere gurupbalap sada birlikler ýaly sanamak mümkin. Köp hanaly sanlar dürli synplar birlilerini sanamak netijesinde hasyl bolýar, şonuň üçin olar “synplar boýunça” okalýar we ýazylýar her bir synp içinde eýsem sanyň peýda edilmegi aýdylşy we ýazylşy 1000 içinde sanlary peýda etmek , aýtmak we ýazmakdäki ýaly amala aşyrylýar. Meselem eger müňleri sanap 115 i soň birleri sanap 125 i peýda etsek 115125 sany peýda bolýar. Birlikleri synplar boýunça gurupbalamagyň barlygy köp hanaly sanlary nomerlemegi öwrenmek tertibine mälim bir yz galdyrýar: çagalary bir ýola müňler synpynyň üç sany hana birlikleri bilen tanyşdyrmak magsadynda gowydye, munda bu birlileriň peýda bolmagy we aýdylmagy bilen ogşaş ekenini aýtmak gerek; soňra II synp hana sanlarynyň peýda bolmagy we ýazylmagy (5 müň 20 müň 600müň ) we II synp birlilerinden düzülen synp sanlary (25 müň 320müň 761müň) i ( ýagny gowy müňlüklerini ) garamak we nyhaýat dört hanaly bäş hanaly we alty hanaly sanlary nomerlemegi öwrenmäge girmek gerek. Bu ýerde sanak sistemasynyň pikiri öz aksini tapýar : müňlikler huddi addiý birliler ýaly sanalýar köp hanaly sanlary nomerlemegi öwrenmek eýse degişli ýagdaýda 1000 içinde nomerlemäge degişli bilimlere daýanýar.

Köp hanaly sanlary nomerlemegi öwrenmäge degişli taýýarlyk işlerini öňräkden başlamalydyr Munda mugallym iki sany magsady gözde tutmagy gerek: birinjiden okuwçylaryň mundan öňki sanlary nomerlemegi garamakda alan bilimlerini pugtalamaga, ikinjiden mugallymlarda täze tema degişli mälim magsady şekillendirmek we gyzygyş oýatmak zerur.

Munda şu zady ýatda tutmak gerekki, nomerlemegi öwrenmek meselesi okuwçylaryň onluk sanak sistemasyny sanlaryň natural yzma-yzlygy we köp hanaly sanlaryň terkibi hakyndaky düşünjeleri giňeltmek we şu esasda köp hanaly sanalary okamak we ýazyp bilmek gönükmelerini şekillendirmekden ybarat.