5-маъруза. Фреймлардан фойдаланган ҳолда билимларни тасвирлаш

5-маъруза. Фреймлардан фойдаланган ҳолда билимларни тасвирлаш

Юзлаб қоидаларни ўз ичига олган билим базаларига эга тизимлар ғайриоддий эмас. Бундай мураккаб тизимга эга бўлган билим муҳандиси учун қоидалар таркибини янгилаш ва улар орасидаги алоқаларни назорат қилиш жараёни жуда қийин бўлади, чунки қўшилган қоидалар мавжуд билимларни такрорлаши ёки улар билан зиддиятга олиб келиши мумкин. Бундай фактларни аниқлаш учун сиз дастурий воситалардан фойдаланишингиз мумкин, аммо уларнинг тизимнинг ишлашига киритилиши янада жиддий оқибатларга олиб келади – ишлаш самарадорлиги пасаяди, чунки бу ҳолда билим муҳандиси қоидаларнинг ўзаро таъсири (боғланганлиги) ҳақидаги тассавури йўқолади. Тушунчалар ўртасидаги боғланишлар сони ортиб бораётганлиги сабабли, билим муҳандиси учун уларни бошқариш қийин.

Фреймга асосланган билимларни тақдим этиш қоидага асосланган тизимларга муқобилдир: бу билимлар базасида тушунчалар иерархиясини аниқ шаклда сақлаш имконини беради.
Фрейм - бу ҳолатнинг хусусиятлари ва уларнинг моҳиятини иборат бўлган стэреотипли вазиятни тавсифлаш учун тузилма. Характеристикалар слотлар деб аталади ва қийматлар слотларни тўлдирувчидир.
Слотда нафақат маълум бир қиймат, балки уни берилган алгоритм бўйича ҳисоблаш имконини берувчи процедура номи, шунингдек, ушбу қийматни топиш мумкин бўлган бир ёки бир нечта қоидалар бўлиши мумкин. Слот бир нечта қийматни ўз ичига олиши мумкин. Баъзан слотга унинг мумкин бўлган қийматлари оралиғини ёки рўйхатини белгилайдиган фасет деб аталадиган компонент киради.
Одатда, фрейм тузилиши хусусиятлар рўйхати сифатида тақдим этилиши мумкин:
(Фрейм номи:
(1-слот номи: 1-слот қиймати),
(2-слот номи: 2-слот қиймати),
(n-чи слот номи: n-чи слот қиймати)
).
Слот қиймат олишнинг бир неча йўли мавжуд:

• 
  фрейм-намунадан (она фреймидан) (Default - қиймат);
  
• 
  слотда кўрсатилган фреймдан ворислик орқали;
  
• 
  слотда кўрсатилган формула бўйича;
  
• 
  боғланган процедура орқали;
  
• 
  фойдаланувчи билан мулоқотдан;
  
• 
  берилганлар базасидан.
  

Юқорида таъкидлаб ўтилганидек, слот маълум бир қийматга қўшимча равишда, процедуралар ва қоидаларни сақлаш мумкин, улар ушбу қийматни ҳисоблаш керак бўлганда чақирилади. Масалан, одамни тавсифлайдиган фреймнинг "Туғилган сана" ва "Ёш" слотлари бўлиб, биринчисида қандайдир қиймат бўлса, иккинчи слотда туғилган бўйича ёшни ҳисоблайдиган процедура бўлиши мумкин.
Слотда жойлашган процедуралар боғланган процедуралар деб аталади. Олдинги мисолда, жорий сана ўзгарганда ҳар сафар боғланган процедура фаоллашади (ишга тушади).
Энг кўп ишлатиладиган процедуралар:
• "агар - қўшилган бўлса" - слотга янги маълумотлар жойлаштирилганда бажарилади;
• "агар - ўчирилса" - маълумотлар слотдан ўчирилганда бажарилади;
• "агар керак бўлса" – слот бўш бўлиб, слотдан маълумот сўралганда бажарилади.
Қандайдир предмет соҳани моделлаштирувчи фреймлар мажмуаси, фреймлар боғланган иерархик тузилмани ҳосил қилади. Иерархиянинг юқори қисмида барча бошқа фреймлар учун рост бўлган энг умумий маълумотни ўз ичига олади.
Мисол-1.
Қуйидаги расмда ёнаётган ипларнинг хоссалари тўғрисидаги билимлар базасининг қисм остиси кўрсатилган. Билимлар базаси қисм остиси қуйидаги билимларга асосланган:

• 
  анид ва капрон иплари полиамид толали иплардир;
  
• 
  синтетик толалар ипларига полиамид, лавсан ва акрил иплар киради;
  
• 
  синтетик толаларнинг иплари куяди;
  
• 
  кўп синтетик толали ипларнинг ёниши маҳсулоти қаттиқ шар ҳисобланади;
  
• 
  полиамид толасидан қилинган иплар секин ёнади;
  
• 
  лавсан ва акрил иплари тезда куяди;
  
• 
  акрил тола ёниш натижасида ғовакли шарча ҳосил бўлади;
  
• 
  анид ва акрил толаларни ёнишида ҳид йўқ;
  
• 
  капрон толалар ёнишида сурғуч ҳиди сезилади;
  
• 
  лавсан тола ёнишида ширин таъм ҳиди сезилади.
  

"Синтетик толалардан ташкил топган синтетик ипларнинг ёниш хоссалари” қисм билимлар базаси

Билимлар базаси ёрдамида янги билимларни олиш мумкин, масалан, Капрон ип секин ёнади, ёнишида сурғуч ҳиди сезилади, ёнишдан кейин “қаттиқ шарча” ҳосил бўлади.

2-Мисол. “Дарс жадвали” фрейми

3-мисол. “Ўқувчи” фреймлар иерархияси